تحلیل آماری الگوی فضایی-زمانی طوفان گردوغبار در غرب و جنوب غرب ایران

سابقه و هدف: وقوع طوفان‌های گرد و غبار به عنوان یک خطر جهانی، همه ساله مشکلات و خسارت‌های مالی و جانی فراوانی را برای کشور به دنبال دارد. بنابراین، با توجه به شرایط توپوگرافیکی-اقلیمی ایران و افزایش چشمگیر فراوانی وقوع طوفان‌های گرد و غبار، بررسی و مطالعه برای کاهش اثرات زیانبار آن اجتناب‌ناپذیر است. مواد و روش‌ها: در این تحقیق طوفان‌های گرد و غبار بر حسب فراوانی فضایی-زمانی برای 25 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک نواحی غرب و جنوب غربی ایران در طی دوره آماری 22 ساله (2016-1995) ارزیابی گردید و دادهها به‌صورت روزانه طی 8 دیده‌بانی در قالب کد‌های ویژه‌ای با استفاده از روش‌های زمین آماری بررسی و تجزیه و تحلیل شده‌اند. میانگین وقوع طوفان‌های گرد و غبار در ساعتهای رخداد گرد و غبار و میانگین ماهانه، سالیانه، دوره گرم و سرد با استفاده از نرم افزارR برای کلیه ایستگاه‌ها در طی دوره آماری مورد مطالعه محاسبه و نمودار آنها ترسیم گردید. یافته‌ها: نتایج حاصل از بررسی سالیانه پدیده گرد و غبار نشان می‌دهد که منطقه آبادان با میانگین فراوانی 16 روز سال، بیشترین تعداد روزها را در کل منطقه مورد مطالعه دارد و پس از آن منطقه بستان، سرپل‌ذهاب و اهواز بیشترین فراوانی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. 02/63 درصد از وقایع طوفان گرد و غبار فرامحلی از ساعت 9:30 تا 18:30 به وقت محلی و 47/83 درصد از وقایع طوفان گرد و غبار محلی در ساعت 3:30 به وقت محلی اتفاق می‌افتند و بیشترین فراوانی طوفان گرد و غبار در ماه‌های ژوئن و ژوئیه و کمترین فراوانی در ماه نوامبر و دسامبر می‌باشد. همچنین درصد فراوانی طوفان‌های گرد و غبار محلی و فرامحلی طی دوره آماری نشان داد که 94/74 درصد روزهای طوفان گرد و غبار از منشأ فرامحلی و 06/25 درصد از منشأ محلی برخوردار بوده‌اند. میانگین فراوانی طوفان گردوغبار در دوره گرم سال در منطقه مورد مطالعه 36 روز و در دوره سرد سال، 22 روز می‌باشد. در تمام ایستگاه‌های مورد مطالعه اکثر روزهای گردوغباری مربوط به دوره گرم سال بوده است. نتیجه‌گیری: هر چه یک موج گرد و غباری از منشاً و یا کانون اولیه خود فاصله می‌گیرد از شدت و تداوم آن کاسته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت چون منبع اولیه اکثریت پدیده‌های گردوغباری منطقه مورد مطالعه، مناطقی هم چون بیابانهای عراق، ‌عربستان، سوریه و شمال آفریقا می‌باشد بررسی الگوی فضایی نشان داد که طوفان‌های گردوغبار در امتداد شمال به جنوب منطقه مورد مطالعه به صورت خطی افزایش می‌یابند در حالی‌که در امتداد غرب به شرق از تابع چند جمله‌ای درجه 2 (منحنی با یک قوس) تبعیت می‌کنند که این امر نشان دهنده افزایش فراوانی طوفان گردوغبار در راستای حرکت از غرب به شرق و سپس کاهش فراوانی طوفان گردوغبار به سمت شرق منطقه مورد مطالعه می‌باشد. قرارگیری ارتفاعات زاگرس با امتداد شمال‌غربی- جنوب‌شرقی که خود همانند سدی جلوی عبور طوفان‌های گردوغبار وارده به این نواحی را گرفته و خروج این پدیده نیز به زمان بیشتری نسبت به بقیه مناطق را دارد.