تحلیلی بر نقش تاریخی و جایگاه سپهسالار قزوینی در تحولِ نظام مندِ ساختار دیوان سالاری در ایران

نیاز تاریخی کشور به تأسیس قانون و رویه و باور به قانون مداری و به تبع آن نیاز به تحولی نظام­مند در نظام دیوان سالاری ناکارآمد،  به ویژه در دورۀ ناصرالدین به سبب تأثیرپذیری نخبگان­گیری و دولتی دورۀ قاجار از ارزش­های جامعه غربی در این زمینه، مبدل به مطالبه­ای جدی -هرچند نیمه پنهان- جامعه ایرانی گردید. برنامه­های بنیادین اصلاح نظام اداری کشور و برقراری قانون و نظم در دورۀ صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر در پاسخ به این مطالبه به علل و دلایل گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی به ویژه ساخت قدرت خودکامه به انجام نرسید و با شهادت امیر معلق ماند. پس از چند سالی نوبت به صدارت میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی رسید. براستی می­توان وی را مبدع و آموزگار تأسیس قانون و قانون­گذاری و پدید آوردن نهادهای مشورتی در نظام سیاسی- اداری و ساختار دولت و تدوین و اجرای برنامه­های اصلاحی نظام­مند جهت تحول در زیرساخت­های نظام دیوان­سالاری ایران دانست. قانون تنظیمات، تأسیس مجلس تنظیمات، مجلس مصلحت­خانه، شورای دولت، مجلس وزراء تأسیس پست­خانه جدید و برقراری رویه­های نوین در نظام دیوان­سالاری کشور نظیر شیوه نوین در آداب نامه­نگاری رسمی، برقراری قرار اوقات در دستگاه دیوانی، تغییر در پوشش اداری کارکنان، تحول در نحوه دادن نشان­های دولتی، لغو خلعت و ... از جمله مؤلفه­های اصلی و تأثیرگذار در برنامه­های سپهسالار به شمار می­آید.