تحرّک شغلی مسئولان سیاسی ایران (ارائه یک مقیاس)

مسئولان سیاسی از جمله تأثیرگذارترین اقشار جامعه هستند و بررسی تحرّک اجتماعی (ارتقای موقعیت) آن‌ها از مهم‌ترین مباحث جامعه‌شناختی است. از این رو، مطالعه میزان و نوع تحرک آن‌ها در سلسله‌مراتب ساختار قدرت در جامعه حائز اهمیت است. مقاله حاضر، که بخشی از مطالعه‌ای وسیع‌تر است، با بهره‌گیری از نظریات و روش‌های سنجش تحرّک، مقیاس تازه‌ای برای اندازه‌گیری میزان تحرّک مسئولان سیاسی در جامعه ایران در بازه زمانی 88-1357پیشنهاد می‌کند. به این منظور، در فرایندی چندمرحله‌ای ابتدا موقعیت‌های شغلی ایشان شناسایی شد، در مرحله دوم، ساختار سلسله‌مراتبی موقعیت‌ها بر اساس معیارهای موجود در قانون اساسی تعیین گردید. درنهایت، ارزش هر موقعیت برحسب میانگین عددی نظرات مطّلعان اصلی در مورد ارزش هریک از موقعیت‌های سیاسی در سطح فاصله‌ای تعیین گردید. میانگین به‌دست‌آمده حاصل استخراج پرسشنامه استانداردشده‌ای است که در اختیار صاحب‌نظران قرار داده شده است. در این مقیاس برای اولین‌بار زمینه‌ای فراهم شد تا ارزش مناصب شغلی مسئولان سیاسی در ایران اندازه‌گیری شود. اندازه‌گیری موقعیت‌های شغلی در سطح سنجش فاصله‌ای انجام شده است. گزارش یافته‌های پژوهشی مربوط به نمرات ارزش موقعیت‌های سیاسی نشان داد که ارزش موقعیت‌های بالای سیاسی در مقطع سال 1368 (اصلاح قانون اساسی) تغییرات اساسی داشته است. همچنین بررسی ارزش موقعیت‌های احرازشده توسط نمونه‌ای از مسئولان سیاسی (رؤسای قوای سه‌گانه) در دوره‌های هشت‌گانه روند تحرّک آن‌ها را در مقایسه با یکدیگر نشان داده است. نمرات ارزش موقعیت امکان بررسی عوامل مؤثر بر تحرّک در هر مجموعه دلخواه از مسئولان سیاسی را فراهم می‌سازد.