تحرک اجتماعی در رمان فارسی از 1300 تا 1350(مطالعه در چهار رمان نمونه)

اصطلاح تحرک اجتماعی( Social Mobility ) به جابه جایی افرادازپایگاهی اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگراطلاق میشود.این تحرک به دو شیوۀ عمودی و افقی اتفاق می افتد.پرسش اصلی این پژوهش بازتاب چگونگی تحرک طبقات اجتماعی در رمان فارسی در دوران مورد بحث است.روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی وبااستفاده ازمنابع کتابخانه ای و با در نظر گرفتن نمونه های موفق رمان های این دوره بوده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد از سالهای1300تا 1325 طبقۀ اجتماعی اشراف و کارمندان و طبقۀ اداری و شهرنشین در رمان فارسی بیشترین بازتاب را داشته است. در این دوره انتقاد از فاصلۀ طبقاتی و تحرک اجتماعی ناسالم، از مهمترین مسائل طرح شده در رمانها است. طبقۀ متوسط در حال شکل گیری و تحرک اجتماعی بیشتر از نوع تحرک عمودی است. از سال های 1325تا 1350 طبقۀ اجتماعی متوسط شهرنشین و بویژه طبقۀ محروم روستانشین، کارگران و دهقانان در رمان بیشتر بازتاب داشته است. در این دوره، تحرک اجتماعی اغلب در میان طبقات متوسط و محروم و از نوع تحرک افقی است. یعنی جا به جایی در مشاغل فرودست مثلا تبدیل روستایی و کشاورز بی زمین به حاشیه نشین شهری را شاهد هستیم. مسالۀ استفادۀ تکنیکی از تجدد در سطح صنعتی مانند استفاده از ابزارهایی چون ماشین وتراکتور و در سطح فرهنگی ماننداستفاده ازکفش وکلاه ولباس فرنگی بدون زیر ساخت مناسب و فرهنگ مصرف آن، تبعاتی در ایجاد فاصلۀ طبقاتی و تحرک اجتماعی به وجود آورد که در رمان های این دوره بازتاب یافته و تحلیل شده است.