تجلی زمان و مکان اساطیری در جنبش‌های ایرانی سه قرن نخست هجری

جهان گستردة اساطیر شامل مفاهیم و موضوعات بسیاری است که هر یک بار معنایی ویژه‌ای دارد و همواره در طی زمان بخش‌هایی از زندگی بشر را در بر گرفته است. این مفاهیم جلوه‌ای از حقایق عالم ماوراء‌اند که به زندگی انسان در بین کائنات و عالم واقع الگویی خاص می‌بخشند. از این رو می‌توان اساطیر را از جمله عوامل مؤثر در کنش‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان دانست که در تاریخ حیات بشر به ظهور رسیده و طرحی ویژه به زندگی‌اش داده است. در این راستا نقش اسطوره با شاخصه‌های مرتبط با آن در تاریخ و فرهنگ ما نیز درخور توجه است. از نمونه‌های حضور اساطیر در جامعة ایرانی باید از قرن‌های نخستین پس از سقوط شاهنشاهی ساسانیان و جنبش‌های ایرانیان علیه فاتحان مسلمان نام برد. در این دوران اسطوره با شاخصه‌ها و موضوع‌های گوناگونی در بین مردم متجلی شد که از بین آن‌ها می‌توان به زمان و مکان اساطیری اشاره کرد. ایرانیان در تلاش برای نبرد علیه اعراب به سوی برداشت‌های اساطیری گام برداشتند و فعالیت‌های سیاسی ـ عقیدتی خود را با اساسی از زمان‌ها و مکان‌های اسطوره‌ای پیش بردند. زمان و مکان اسطوره‌ای نماد تداوم و باورهای مردمی در ساحت زمان و مکان تاریخی است و به گونه‌ای نزدیکی یا پیوستگی ساحت اسطوره و واقعیت است. جنبش‌ها با طرح ساحت اسطوره‌ای در باورهای خود به نزدیکی عالم ورا و ماورا دامن می‌زدند و اندیشه‌های خود را در نزد مردم پذیرفتنی می‌کردند