تبیین و تحلیل تاریخی کارکردهای سیاسی ـ اقتصادی حج در دورة عباسیان

در دوران پیش از اسلام، مکه یکی از مهم‌ترین شهرهای شبه جزیرة عربستان بود که گروه‌های مختلف مردم را به طرف خود می‌کشاند. این شهر به دلیل قرار گرفتن بر سر راه‌های تجاری و همچنین وجود خانة‌ خدا در آن، مهم‌ترین محل گردهمایی اعراب در شبه جزیره به شمار می‌رفت. با ظهور اسلام، شهر مکه اهمیت دوچندان یافت. پیامبر خدا9  در ایام حج با گروه‌های مختلف مردم برای پیشبرد دعوتش صحبت می‌کرد. حتی قریش و مخالفان پیامبر9  نیز برای تقابل با آن حضرت در این ایام به رایزنی با زائران می‌پرداختند. با روی کار آمدن دولت عباسی، این دولت  سعی کرد از تمام ابزارها برای بقای خود استفاده کندکه از مهم‌ترین آنها نهاد حج بود. عباسیان نهاد حج را به عنوان ابزار مقابله با مخالفان مذهبی و سیاسی خود به کار گرفتند و از آن برای کسب مشروعیت و وجهه‌ مردمی، استفاده کردند. این گردهمایی بزرگ علاوه بر کارکرد­های سیاسی، تبعات اقتصادی فراوانی را نیز، هم برای حکومت­ها، هم برای زائران و هم برای مردم مکه در بر داشت. این مقاله بر آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به این سؤال که مهم‌ترین کارکردهای سیاسی و اقتصادی نهاد حج برای خلافت عباسی چه بود، بپردازد.