تبیین مخاطرات ناشی از سیاست‌های ناکارامد خودکفایی بر منابع آبی در ایران

سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات راهبردی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در چند دهۀ اخیر بوده است که در پاسخ به مخاطرات امنیت غذایی مورد توجه قرار گرفته است. از‌این‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مخاطرات ناشی از سیاست‌های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی بر منابع آبی و بیان راهبرد مطلوب به‌منظور افزایش امنیت غذایی کشور است. روش تحقیق در این پژوهش، آمیختۀ اکتشافی و مبتنی بر داده‌های فائو بوده و از نرم‌افزارهای Excel و GIS استفاده شده است. گندم، نماد خودکفایی در بخش کشاورزی کشور، به‌عنوان نمونۀ تحقیق انتخاب و تأثیر آن بر منابع آبی بررسی شده است. برای بررسی وضعیت منابع آبی ایران از داده های مرکز آمار ایران و وزارت نیرو  و نیز جهت برسی تولید، مصرف، واردات و صادرات گندم از داده‌های فائو استفاده شده است. میزان خودکفایی در تولید گندم به وسیله دو فرمول ضریب خودکفایی و وابستگی وارداتی محاسبه شده و آمار سری‌های زمانی تولید و مصرف گندم با استفاده از روش ARIMA مدلسازی شده و تولید و مصرف این محصول راهبردی طی سال‌های 1392 تا 1400 پیش‌بینی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که سیاست خودکفایی در ایران عمدتا با یک نگاه سیاسی پیگیری شده و کمتر به پتانسیل های منابع طبیعی توجه شده است. بنابراین افزایش میزان تولید به ارتقای امنیت غذایی و در نتیجه توسعه پایدار منجر نشده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سیاست‌های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی نه‌‌تنها به اهداف خود نرسیده، بلکه در صورت تأکید بر ادامۀ آنها، مخاطرات جدیدی همچون تخریب منابع طبیعی را به‌همراه خواهد داشت. از آثار شایان توجه این سیاست وضعیت نه‌چندان مطلوب بیشتر دشت‌ها و آبخوان‌های کشور است. ازاین‌رو با توجه به توان‌ محیطی کشور ضرورت دارد سیاست خودکفایی با سیاست تأمین پایدار مواد غذایی که متکی بر راهبرد تلفیقی استفادۀ بهینه از منابع داخلی و تأمین پایدار مواد غذایی از منابع فرامرزی است، جایگزین شود.