تأثیر ملاحظات دفاع غیر عامل بر شکل کالبدی روستای محمدیه نایین

زیستگاه­های بشری همواره در معرض آسیب‌ ناشی از بلایای طبیعی و سوانح انسان ساخت قرار داشته­اند. از آنجا که کشور ایران از قرون گذشته در مسیر حوادث تاریخی و در معرض حمله­ها و تهاجم­های نظامی ملل مختلف و قبایل همسایه واقع شده است، یکی از راهکارهای ابداعی، استفاده از شیوه­ها و عناصردفاع غیر عامل برای کاهش آسیب‌پذیری جوامع است. طراحی قلعه­ها­ در نقاط مرتفع برای دیده­بانی، ایجاد برج و بارو، استقرار دروازه­ها در مسیر معابر و گذرها برای کنترل رفت و آمد و... نمونه­ای از این شیوه­های دفاع غیر عامل محسوب می­شوند. مقوله معماری دفاعی که در دوره­های تاریخی، با اندیشه و جهان بینی­های مختلفی شکل گرفته، یکی از ارزش‌های مستتر در بافت­های تاریخی است. امنیت و نظام تدافعی و شیوه مقابله با هجوم بیگانگان، تأثیر زیادی در شکل­گیری سکونتگاه و تغییرات به‌وجود آمده در بافت کالبدی آن‌ها داشته است. خطر حمله دشمن و همچنین خطرات طبیعی (مانند بادهای سهمگین کویری) بافت مجتمع­های زیستی را در حالت تدافعی قرار می­داده است. روستای محمدیه از توابع استان اصفهان و شهرستان نایین یکی از باارزش­ترین بافت­های روستایی تاریخی را در خود جای داده است. این بافت مانند اکثر بافت­های مناطق گرم و خشک مرکزی ایران، متأثر از اقلیم کویری منطقه به‌صورت کاملاً فشرده و متراکم می­باشد. هدف پژوهش حاضر تلاش برای یافتن انواع عناصر دفاع غیر عامل در منظومه دفاعی گذشته محمدیه و چگونگی تأثیر مقوله دفاع و معماری دفاعی، بر شکل کالبدی آن می ­باشد. پژوهش با استفاده از روش توصیفی­- تحلیلی بر‌اساس مطالعات میدانی و شواهد موجود، استفاده از منابع کتابخانه ­ای و همچنین مصاحبه با معمرین و آگاهان محلی انجام گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که در مجتمع زیستی محمدیه غیر از قلعه­­ها و دروازه­ها که از عناصر محسوس نظام دفاعی هستند، بافت کالبدی به‌ هم فشرده و پیوسته و همچنین شبکه ارگانیک معابر به‌صورت پیچ در پیچ و غیر مستقیم، علاوه بر کارکردهای اصلی،­ در مقوله دفاع غیر عامل نیز به‌عنوان تقویت‌ کننده و مکمل مؤثر بوده­ و کارآیی داشته­ اند.