تأثیر قارچ Piriformospora indica بر عملکرد سویا و ارزن در کشت مخلوط از طریق شاخص‌های‌ رقابتی

چکیده سابقه و هدف: امروزه استفاده از سیستم‎‌های زراعی کم نهاده و ابداع شیوه‌های نوین مدیریت بهره‌برداری از منابع به منظور دست‌یابی به اهداف کشاورزی پایدار اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. کاربرد کودهای زیستی به همراه کشت مخلوط از جمله راهکارهای مناسب جهت نیل به اهداف کشاورزی اکولوژیکی است، که می‌تواند تولیدات کشاورزی را در مکان و زمان افزایش دهند. استفاده از کودهای زیستی در کشت مخلوط ضمن افزایش حاصلخیزی خاک و کاهش مصرف کودهای شیمیایی، می‌تواند منجر به بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی شود. قارچ‌های اندوفیت از مهمترین ریزجانداران خاک محسوب می‌شوند که با ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی و اکولوژیکی در گیاهان میزبان خود، عملکرد آن‌ها را در واحد سطح افزایش می‌دهند. این پژوهش با هدف، تأثیر قارچ Piriformospora indica بر عملکرد، اجزای عملکرد و غلظت فسفر دانه سویا و ارزن در کشت مخلوط اجرا شد. مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال‌زراعی 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل کاربرد قارچ P. indica در دو سطح (تلقیح و عدم تلقیح) و الگوی کاشت جایگزینی در پنج سطح (تک‌کشتی سویا (100S)، تک‌کشتی ارزن (100M)، کشت مخلوط جایگزینی 33 درصد سویا+ 67 درصد ارزن (33S:67M)، 50 درصد سویا+ 50 درصد ارزن (50S:50M) و 67 درصد سویا+ 33 درصد ارزن (67S:33M) بودند. الگوهای مختلف کشت مخلوط به روش جایگزینی انجام شد و نسبت‌های کاشت با تغییر تعداد ردیف‌های کشت تنظیم گردید. یافته‌ها: نتایج نشان داد در الگوهای مختلف کشت مخلوط، بیشترین غلظت فسفر دانه سویا و ارزن به ترتیب 39/0 و 32/0 درصد در نسبت 50S:50M بدست آمد. تلقیح با قارچ P. indica غلظت فسفر دانه سویا و ارزن را به ترتیب 6/31 و 9/22 درصد نسبت به گیاهان تلقیح نشده افزایش داد. قارچ P. indica موجب افزایش تعداد خوشه در بوته ارزن در الگوهای مختلف کشت مخلوط گردید. تلقیح با قارچ P. indica، موجب افزایش تعداد خوشه در بوته ارزن در نسبت‌ 50S:50M در مقایسه با تیمار شاهد (عدم تلقیح) به میزان 3/28 درصد گردید. بیشترین تعداد غلاف در بوته سویا در نسبت‌های 50S:50M و 33S:67M (به ترتیب 0/54 و 8/53 غلاف در بوته) در شرایط تلقیح با قارچ P. indica بدست آمد. تلقیح با قارچ P. indica موجب افزایش تعداد دانه در غلاف سویا به میزان 4/16 درصد در مقایسه با گیاهان شاهد شد. ارزیابی نسبت برابری زمین نشان‌دهنده برتری تمام نسبت‌های کشت مخلوط سویا و ارزن بر تک‌کشتی آن‌ها بود و تیمار 50S:50M بیشترین نسبت برابری زمین (14/1) در تلقیح با قارچ P. indica را به خود اختصاص داد. محاسبه ضریب غالبیت نشان داد که ارزن از غالبیت بیشتری نسبت به سویا برخودار بود. نتیجه‌گیری: کاربرد قارچ P. indica و کشت مخلوط جایگزینی ارزن و سویا با افزایش کارایی جذب عناصر غذایی باعث بهبود عملکرد و شاخص‌های مختلف سودمندی کشت مخلوط ارزن و سویا گردیدند.