تأثیر فرهنگ‌های غیربودایی در انتظام دینی بودیسم مهایانه

به زعم برخی از دین‌شناسان، صورت‌بندی نظام‌مند الاهیّات مهایانه عمدتاً مرهون بسط فلسفی‌عرفانی آموزه‌های بودیسم سنّتی (تهراواده) است. با وجود این، تأثر از ادیان و فرهنگ‌های غیربودایی و سازگاری با فرهنگ‌ها و سنت‌های دینی بومی نیز در آن نقش بسزایی داشته­اند. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی در پی تبیین مشابهت‌ها و تأثیر فرهنگ‌های غیربودایی بر انتظام دینی مهایانه است و یافته­های آن نشان می‌دهد که تأثیر هندوئیسم بر بودیسم نه‌تنها در زمینۀ کیهان‌شناسی و مجموعۀ معبودهای مهایانه‌ای، بلکه در مناسک و ادبیات مهایانه نیز دیده می‌شود. فرهنگ ایرانی عمدتاً بر بوداشناسی، نجات‌شناسی و خلق معبودهای شخصیِ مهایانه تأثیر داشته و ظاهراً اثربخشی فرهنگ یونانی مخصوصاً در زمینۀ هنر قدسی و شمایل‌نگاری است. انعطاف‌پذیری مهایانه در مواجهه با ادیان خاور دور نیز عمدتاً در زمینۀ یزدان‌شناسی مهایانه قابل تفحّص است.