تأثیر حمایت‏های اجتماعی غیر‌رسمی بر کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته به‌مثابۀ یک مسئلة اجتماعی: مطالعة صندوق تأمین اجتماعی و صندوق صنعت نف

‌سالمندی مرحله‌ای از زندگی و حاصل روابط بین نسلی و از این نظر منحصر به جوامع انسانی است. بنابراین، هرگونه خللی در روابط بین نسلی می‌تواند زندگی انسان در این مرحله را با آسیب‌هایی همراه کند. واکنش جامعه، متخصصان و سیاست‌گذاران به این پدیدة جمعی، واقعی، مرتبط با ارزش‌ها، کثیر‌الابعاد و بین‌رشته‌ای آن را به‏عنوان یک مسئلة اجتماعی مطرح کرده است. کیفیت زندگی یکی از این ابعاد مهم در زندگی سالمندان است که این مقاله تلاش می‌کند به شناختی دربارة عوامل مؤثر بر آن دست یابد و در این مسیر بر تأثیر شبکه‏های حمایت اجتماعی غیررسمی تأکید دارد. مدل نظری به‌کار‌رفته در این مقاله با استفاده از چند نظریة‏ اجتماعی در حوزة مطالعات سالمندی و کیفیت زندگی ساخته شده است. روش پژوهش کمّی، میدانی و پهنانگر است. طرح نمونه‌ای به‌شیوة تصادفی سهمیه‏ای با حجم 300 نفر در سال 1391 در شهر تهران اجرا شده است. نتایج این پژوهش نشان می‏دهد که عوامل مجموعه حمایت‌های اجتماعی فقط تا آنجا قدرت زیادی در تبیین کیفیت زندگی دارند که از مجموعه عوامل اجتماعی جدا باشند. اما مناسبات اجتماعی اعم از پیوندهای اجتماعی و مشارکت در فعالیت‏های جمعی مستقل از حمایت اجتماعی توانایی بالایی در این تبیین نشان می‏دهند. این موضوع بیان‏کنندة اصالت چنین تأثیری است و نشان می‏دهد که متغیرهای حمایت اجتماعی مستقل از مناسبات اجتماعی قادر به تبیین کیفیت زندگی سالمندان نیست. از طرف دیگر حمایت ابزاری برعکس حمایت عاطفی اثر مثبتی بر کیفیت زندگی سالمندان ندارد. یعنی سالمندانی که حمایت ابزاری بیشتری دریافت می‌کنند کیفیت زندگی بالاتری ندارند.