تأثیر جریان‌های سیاسی قفقاز بر مهاجران ایرانیِ مقیم باکو در انقلاب 1905 روسیه

یکی از پدیده های اجتماعی مهم ایران در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم مهاجرت نیروی کار به جنوب امپراتوری روسیه، بویژه باکو و مناطق پیرامونی آن بود. از سال­های آغازین سده بیستم موج اعتصاب­ها، درگیری­های قومی و در نهایت انقلاب 1905 روسیه، منطقه قفقاز و باکو را هم درنوردید. این رویدادها بر زندگی هزاران هزار مهاجر ایرانی که در آن مناطق به شغل های مختلف و عمدتا پست، می­پرداختند­ اثرگذار بود. پژوهش با تکیه بر منابع و اسناد مختلف به بررسی تأثیر فعالیت احزاب انقلابی روسیه و قفقاز و اعتصابات فراگیر منطقه بر ایرانیان مقیم باکو می­پردازد. نتیجه بیانگر آن است که اگرچه ایرانیان در ابتدا از فعالیت­های صنفی و سیاسی کناره می­گرفتند اما به­تدریج و به فراخور موقعیت خود، تحت تأثیر روشنفکران آزادی­خواه، مطبوعات، احزاب سیاسی و جریان­های انقلابی ناحیه باکو قرار گرفتند. برخی از آنها چون حیدر عمواوغلی، اسدالله غفارزاده و ... به احزاب سیاسی روسی گرایش یافتند و سرانجام گروهی از ایرانیان نخستین حزب سیاسی خود را به­نام فرقه اجتماعیون عامیون پی­ریزی کردند.