تأثیر بی‌هنجاری‌های ماهانة الگوهای فشاری بر شرایط بارشی پاییزه در سواحل شمالی ایران

سواحل شمالی کشور، جزء مناطق پرباران است و بررسی دوره‏های خشک و تر آن از جنبه‌‌های گوناگون، از جمله منابع آب، منابع طبیعی، اقتصادی و گردشگری و مانند آن، اهمیت ویژه‌‌ای دارد. الگوهای گردش جوّی نقش تعیین‌‌کننده‏ای در توزیع زمانی و مکانی بارش و در نتیجه ایجاد دوره‏های خشک و تر در هر منطقه دارد. بنابراین تقویت و یا تضعیف الگوهای فشاری غالب در هر منطقه نسبت به میانگین بلند‌مدت را  می­توان به‌‌منزلة عامل تعیین‌‌کننده رخداد دوره‏های خشک و تر محسوب کرد. سواحل شمالی کشور بخش قابل‌‌ملاحظه‏ای از بارش خود را در فصل پاییز دریافت می‏کند. براین‌‌اساس بررسی ارتباط بی‌هنجاری‌های میانگین ماهانه الگوهای فشاری با رخداد دوره‌های خشک و تر پاییزه در شمال ایران (استان‏های گیلان، مازندران و گلستان) درحکم هدف اصلی این تحقیق است. برای این منظور از داده‏های ماهانه بارندگی هفت ایستگاه  همدیدی در دوره 35ساله (1977-2011) ماه‌های اکتبر، نوامبر و دسامبر برای تعیین دوره‏های خشک و تر استفاده شد. سپس میانگین ماهانه و فصلی الگو‌های فشار سطح دریا، ارتفاع  ژئوپتانسیلی تراز 500 هکتوپاسکال و بی‌هنجاری‌های آنها نسبت به میانگین بلند‌مدت (دوره اقلیمی 1981-2010) بررسی شد.    نتایج حاصل نشان داد که: 1- در دوره‏های  کم­بارش ( پُربارش)، پشته (ناوه) ارتفاعی و بی‌هنجاری مثبت (منفی) روی سواحل شمالی ایران حاکمیت دارد. 2- یکی دیگر از شرایط  کم­بارشی در سواحل شمالی کشور، استقرار و یا تقویت سامانه‏های کم‏فشار روی منطقه است که معمولاً با تقویت پُرفشار روی منطقه سیبری (بی‌هنجاری مثبت فشار و ارتفاع) هم‌زمان می‌شود. در شرایط پُربارشی، این وضعیت  برعکس است. 3- بی‌هنجاری الگوهای فشاری در دو ناحیه (روی اروپا و نواحی شمال شرقی دریای خزر) با ایجاد دوره‏های خشک و تر در سواحل شمالی کشور ارتباط معنی‌داری دارد. 4- تضعیف (تقویت) مؤلفه نصف‌‌النهاری باد ترازهای پایین وردسپهر روی دریای خزر، نقش بسیار مؤثری در افزایش (کاهش) بارش منطقه دارد.