بی‌نظمی زمانی در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی

منظومۀ خسرو و شیرین نظامی، پس از مخزن­الاسرار سروده شده و در واقع دومین منظومۀ نظامی است. این منظومه، یکی از منظومه­های فاخر ادب فارسی است که بعد از نظامی، شاعران زیادی به نظیره­گویی و استقبال آن روی آوردند. بررسی عنصر زمان روایی در این اثر و نشان دادن چگونگی بهرۀ نظامی از آن در خلق داستان، می­تواند روشنگر مباحث زیادی باشد و تفاوت او را در چگونگی روایت داستان با شاعران پس از او روشن و مبرهن سازد. در این پژوهش، به بررسی یکی از شاخصه­های زمان روایی، یعنی زمان­پریشی در خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است. بر اساس داده­های این پژوهش، آشکار می­شود که نظامی، با انواع زمان­پریشی (گذشته­نگر و آینده­نگر) نظام خطی روایت را شکسته و هر تمهید زمانی برای او در حکم مقدّمه­ای است برای کش­دارتر کردن روایت. بسامد گذشته­نگرهای مکرّر بسیار زیاد است و همین یکی از دلایل اطناب این منظومه است و اغراضی مانند: تأکید بر کنش انجام پذیرفته، تعلیل وقایع داستان، هنرنمایی نظامی در بیان چندبارۀ موضوع و... را در بر می­گیرند. بسامد زیاد گذشته­نگرها نسبت به آینده­نگرها نیز تعلیق خواننده در داستان را رقم می­زنند.