بینش و روش در تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری حمدالله مستوفی قزوینی

حمدالله مستوفی قزوینی از مورخان و رجال دیوانی عصر ایلخانان بوده که با اثرپذیری از پیشینیان و نیز تأثر از روزگار خود، به نگارش آثاری در حوزه‌های تاریخ، شعر و جغرافیا روی آورده است. بینش مستوفی، ترکیبی از عقل­گرایی و مشیت­باوری، و روش او نیز متأثر از معرفت­شناسی­اش به تاریخ، آمیزه­ای از شیوۀ انتقادی و روایی با ساده­نویسی و تکیه بر استناد‌هاست. در پژوهش حاضر، فرض بر آن است که مستوفی به­عنوان مسلمانی متدین بر‌خلاف بسیاری از مورخان معاصر و قبل‌از خودش، ضمن اثرپذیری از نگاه سنتی، مؤلفه­های نقد و سنجش روایات و نگاه منطقی را در آثار خود منعکس کرده است. هدف از مقالۀ پیشِ‌روی، آن است که با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، رابطۀ میان بینش مستوفی با سبک تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری او روشن و به این پرسش، پاسخ داده شود که بینش تاریخی مستوفی بر تاریخ‌نگاری او چه اثری گذاشته است. یافته­های پژوهش نشان می­دهند نظام فکری این مورخ دیوانی، مبتنی‌بر دو رویکرد روایی و انتقادی، و نگاه مشیت­باورانه بوده و او ضمن سلطنت‌گرایی و دفاع از ایلخانان ایرانی، اطلاعات فراوانی را دربارۀ اوضاع نابسامان سیاسی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران مغولان و ایلخانان ثبت کرده است.