بررسی کاربست شگرد فلش‌بک در نهج‌البلاغه

«پس‌نما» یا «فلش‌بک» یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های ادبی است که از سینما وارد عرصة ادبیات شد. این شگرد گرچه در نقد ادبی به نوعی فن جدید به حساب می‌آید، بااین‌همه در متون گذشته به کار گرفته می‌شده‌است و عامل محوری در گسترش متن و حضور زمان‌های مختلف در متن به حساب می‌آید و موجب روایی‌شدن متن می‌گردد. نهج‌البلاغه یکی از متونی است که این تکنیک در آن حضوری فعّال دارد؛ زیرا برخی خطبه‌ها و نامه‌ها شبیه روایت و قصه‌ای است که زمان‌پریشی در آن حاکم است. بر همین اساس، پژوهش حاضر می‌کوشد با روشی توصیفی ـ تحلیلی از کارکرد این فن و تأثیر آن بر نُه خطبه و یک نامه از نهج‌البلاغه که این شگرد حضوری فعال در آن‌ها دارد، پرده بردارد و تأثیر این فن را در تشویق خواننده و تمایل وی به سمت حوادث پیش‌آمده بررسی نماید. این امر مهم از طریق پارادوکسِ زمانی انجام می‌پذیرد که در زمان‌پریشی ماضی، حال و آینده نمود دارد. این بررسی نشان می‌دهد که فلش‌بک‌های موجود در نهج‌البلاغه سبب انسجام و پیوند متن شده و ضمن اینکه بر جوهرة ادبی آن افزوده، موجب پویایی ذهن مخاطب یا خواننده می‌گردد. گذشته از آن، فلش‌بک‌های بیرونی بیشترین حضور را در نهج‌البلاغه دارند؛ بدین صورت که از رهگذر اطلاع‌دهی دربارة گذشتة شخصیت‌ها و حوادث دخالت داده‌شده، ذهن مخاطب را روشن و او را آگاه می‌کند.