بررسی ژنتیکی عملکرد دانه و اجزای عملکرد در ژنوتیپ‌های گندم نان به روش دی آلل

به منظور  برآورد اجزای واریانس­ ژنتیکی و همچنین تعیین نوع عمل ژن­ها، آزمایشی به صورت دی­آلل با استفاده از تلاقی­های حاصل از 12 والد در گندم نان اجرا گردید. تعداد 66 هیبرید F2 حاصل از تلاقی دی‌آلل یک طرفه به همراه والدین آن­ها در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی آذربایجان غربی در منطقه ساعتلو در سه تکرار و در سال 1392 اجرا گردید. بین والدین و تلاقی‌های F2 در صفات مورد مطالعه اختلاف معنی­دار وجود داشت. معنی­دار بودن میانگین مربعات والدین در برابر تلاقی­ها، حاکی از وجود هتروزیس معنی­دار برای صفات بود. با توجه به معنی­دار بودن میانگین مربعات قابلیت ترکیب­پذیری عمومی (GCA) و قابلیت ترکیب­پذیری خصوصی (SCA) در صفات ارتفاع بوته، تعداد سنبلچه در سنبله، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک، هر دو اثر افزایشی و غیر افزایشی ژن­ها در کنترل ژنتیکی این صفات نقش داشتند. بیشترین میزان وراثت­پذیری متعلق به ارتفاع بوته با 7/83% و کمترین میزان وراثت­پذیری با 2/54% در صفت شاخص برداشت بود. وراثت­پذیری خصوصی از 1/16 برای تعداد دانه در سنبله تا 2/54% برای ارتفاع بوته متغیر بود. دو والد قیرمزی­گول-1 و قیمت­لی-17/2 بالاترین رتبه­ها را در اکثر صفات اجزای عملکرد دارا بوده و از بیشترین قابلیت ترکیب­پذیری عمومی (GCA) برخوردار بودند. فراوانی آلل­های غالب و مغلوب در صفات مورد مطالعه در تعادل نبوده و در اغلب صفات، آلل­های غالب بیش از مغلوب بودند. با توجه به بررسی گرافیکی تجزیه هیمن- ­جینکز می­توان نتیجه گرفت که برای صفات طول پدانکل، تعداد دانه در سنبله، عملکرد تک بوته و عملکرد بیولوژیک رابطه فوق غالبیت و برای شاخص برداشت غالبیت نسبی بین آلل­ها وجود داشت. نتایج تحقیق نشان داد که افزایش صفات عملکرد تک بوته، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبلچه، عملکرد بیولوژیک، ارتفاع بوته و طول پدانکل توسط آلل­های مغلوب کنترل می­شود. از آنجایی که در کنترل عملکرد، هم اثرات افزایشی و هم غیر­ افزایشی دخیل می­باشند، می­توان با انتخاب روش اصلاحی مناسب مثل انتخاب دوره­ای، امکان تجمیع ژن­های مناسب افزایشی را بالا برد و فرصت بهره برداری از واریانس غالبیت را فراهم نمود.