بررسی چالش‌ انتقال فناوری در قراردادهای بالادستی نفت با تأکید بر قراردادهای بیع متقابل ایران

قراردادهای بیع متقابل یکی از معمول­ترین قراردادهای نفتی ایران به ویژه بعد از انقلاب اسلامی است که موافقان و مخالفان متعددی دارد. یکی از اشکالات رایج بیع متقابل، ناظر به ضعف انتقال فناوری از طریق این قراردادهاست. ادعای مخالفان این است که در این نوع قراردادها، به علت ساختار خود قرارداد، دانش فنی به صورت مناسب و کامل به کشور میزبان منتقل نمی­شود. در مقابل، موافقان معتقدند که اشکالی به خود قرارداد وارد نیست و می­توان در متن قرارداد، بندهایی ناظر به انتقال فناوری و دانش فنی در نظر گرفت و عدم انتقال فناوری منشأ دیگری دارد. در این مقاله، ضمن تبیین چالش مورد نظر، به واکاوی ضعف انتقال فناوری در صنعت نفت و میزان اثربخشی قراردادهای نفتی در این زمینه می‌پردازیم. نتایج پژوهش نشان می­دهد که علاوه بر فقدان انگیزه کافی در شرکت­های دهنده فناوری، مشکلات مربوط به ضعف در ظرفیت جذب برای اکتساب فناوری در داخل کشور نیز از عوامل مؤثر بر مشکلات انتقال و توسعه فناوری در ایران است. ضمن اینکه با توجه به حضور بازیگران متعدد در بازار فناوری در صنعت نفت، حاکمیت رویکرد سنتی به انتقال و توسعه فناوری از طریق سرمایه­گذاری خارجی و قرارداد با شرکت­های بین­المللی نفتی، زمینه مناسبی برای توسعه فناوری در کشور نیست.