بررسی پدیده نشست زمین و شکستگی‌‌های موجود در منطقه رستاق جنوب میبد

  بر اساس نظریه زمین شناسان و دانشمندان سازه و متخصصین آب‌های زیرزمینی، برای نشست زمین و به دنبال آن گسیختگی و شکست، دو عامل ژئوتکتونیکی و تکتونیک بیان شده است. در مطالعه منطقه رستاق که در فاصله 35 کیلومتری شمال غربی یزد با بیش از 13 روستا قرار دارد این دو موضوع بررسی گردید. دشت یزد ـ اردکان با طول 60 کیلومتر و عرض متوسط 15 کیلومتر بین شهرهای یزد و اردکان واقع است. سفره آب زیرزمینی رستاق بخشی از سفره بزرگ دشت یزد- اردکان است. میزان افت سفره رستاق طی بیست سال گذشته 4/15 متر بوده است و سطح زمین در این محدوده بین 120-50 سانتیمتر نشست کرده است. بنابراین، پدیده نشست زمین در منطقه رستاق جنوب میبد به منظور تعیین علل نشست و روش­های کنترل و اندازه‌‌گیری آن مورد بررسی قرار گرفت. پس از مرحله جمع‌آوری اطلاعات، طی بازدید‌های صحرایی و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای محدوده گسترش نشست زمین و جنس آبرفت‌ها در منطقه مورد مطالعه قرار گرفت. مناطق دارای بیشترین شکستگی نیز مشخص و با استفاده از کمپاس برانتون امتداد شکستگی‌هایی که دارای حداکثر طول و بیشترین امتداد بودند، برداشت گردید و مختصات آنها به کمک GPS تعیین ‌گردید. با بکار گیری دیاگرام اشمیت قطب آن‌ها ترسیم و برای تعیین وضعیت و تحلیل شکستگی‌ها با استفاده از نرم افزار Wintek نمودار نقطه‌ای قطب‌ها به نمودار منحنی تراز تبدیل گردید. توزیع و امتداد درزه‌ها روی دیاگرام گل سرخی، با استفاده از نرم افزار flac ترسیم شد. با استفاده از ستون چینه‌شناسی چاه‌های آب حفر شده، جنس رسوبات موجود از قسمت‌های سطحی تا لایه آبدار، شناسایی و اطلاعات مربوط به سطح آب زیرزمینی در چاه‌های پیزومتر منطقه جمع آوری و دسته بندی و چندین نمونه برای آنالیز عناصر اصلی و تعیین جنس خاک ارسال گردید. نتایج نشان می‌دهد که برداشت از سفره عمیق رستاق و اردکان موجب کاهش فشار پیزومتریک حدود3 متر در سال شده است. این کاهش فشار موجب بر هم خوردن تعادل و افزایش فشار حاصل از بار رسوبات بالایی سفره شده است به طوری که تخلخل رسوبات با جور شدگی مجدد کاهش یافته و در اثر افزایش تراکم، فرونشست حاصل شده است که در رستاق و رکن آباد به ویژه دراطراف چاه­های بهره­برداری با رشد ظاهری لوله جدار مشخص می­شود. ترک­های به وجود آمده دارای امتداد NW-SE است که با امتداد اصلی دشت یزد- اردکان مطابقت دارد. نظر به این که در منطقه مورد مطالعه بیشتر شکستگی‌ها دارای ساز و کار و روند مشخصی هستند، نمی­توان نشست زمین را عامل اصلی به وجود آورنده آنها دانست. به طور کلی، شکستگی‌های موجود در منطقه رستاق تحت تاثیر دو عامل نشست و عوامل تکتونیکی ناشی از فعالیت گسل­های فعال منطقه ایجاد شده­اند. گسل‌های نائین بافت وخرانق به صورت دو گسل موازی امتداد که نقش یک زون برشی را ایفا می‌کنند و باعث ایجاد شکستگی در رس‌ها می‌شوند و افت آب زیرزمینی باعث نشست زمین و توسعه شکستگی‌ها در منطقه می‌شوند. اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب، تغییر روش‌های آبیاری و تغذیه مصنوعی به عنوان روش‌های کنترل نشست در منطقه توصیه می­شود.