بررسی ویژگی‌های فیزیکی، ‌شیمیایی و کانی‌شناسی خاک‌های گچی شمال ارومیه

خاک­های گچی، بخش مهمی از منابع اراضی را در مناطق خشک و نیمه­خشک دنیا به خود اختصاص می­دهند و گچ متداول­ترین کانی سولفاتی در خاک­های نواحی خشک و نیمه­خشک می­باشد. تجمع گچ در خاک­ها بسیاری از خواص فیزیکوشیمیایی، کانی­شناسی و مهندسی خاک­ها را متأثر می­سازد و در بسیاری از زمینه­ها مشکلات جدی برای فعالیتهای انسانی ایجاد می­کند. در این پژوهش، 9 خاکرخ که اغلب خاک­های واقع در مواد مادری گچی در منطقه نوشین­شهر بودند، حفر و نمونه­برداری شدند. سپس ویژگی­های مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی و کانی­شناسی آنها طبق روش­های استاندارد تعیین و خا­ک­ها بر اساس کلید رده­بندی خاک امریکایی (2014)، رده­بندی گردیدند. براساس نتایج حاصل، مقدار گچ خاک­ها از 91/62 درصد در افق Cyy خاکرخ شماره 1 تا 91/2 درصد در افق Ap خاکرخ شماره 8 متغیر بود و هرگونه تغییر درمقدار گچ خاک­ها با تغییر سایر ویژگی­های خاک­ها همراه بود. نتایج نشان داد که خاک­های حاوی بیشترین مقدار گچ، دارای رنگ روشنتر، بافت سبکتر و کمترین مقدار رس، مواد آلی و ظرفیت تبادل کاتیونی کمتر و قابلیت هدایت الکتریکی بیشتری بودند و با کاهش مقدار گچ، مقادیر پارامترهای بالا به­طور معکوس تغییر یافتند. نتایج مطالعات کانی­شناسی نشان داد که کانی­های اسمکتایت، ایلایت، کلرایت، کائولینایت، ورمی­کولایت و پالی­گورسکایت کانی­های رسی غالب در این خاک­ها بودند. منشأ ایلایت، کلرایت و کائولینایت، موروثی تشخیص داده شد، درحالی­که، منشأ ورمی­کولایت به تغییر شکل ایلایت نسبت داده شد. کانی­های اسمکتایتی در این خاک­ها از سه منشأ توارث از سنگ مادر، تغییر شکل کانی­های دیگر (ازجمله ایلایت) و نوتشکیلی حاصل آمده­اند. پالی­گورسکایت نیز دارای منشأ پدوژنیک بوده و در اثر نوتشکیلی در خاک تشکیل شده است. مقایسه کانی­شناسی رس خاک­های با مقادیر مختلف گچ، حضور بیشترین مقدار اسمکتایت را در خاک­هایی با بیشترین مقدار گچ نشان داد. کانی پالی­گورسکایت تنها در خاک­های با مقادیر بالای گچ شناسایی شد، درحالی­که در خاک­هایی که حاوی گچ کمتری بودند، کانی­های ایلایت و کلرایت غالب بودند و در این خا­ک­ها پالی­گورسکایت نیز شناسایی نشد. در نهایت، با توجه به تأثیر گچ بر خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی و کانی­شناسی خاک­های مورد مطالعه، لازم است برای بهره­وری بهینه این خاک­ها، مدیریت آنها مورد تجدید نظر قرار گیرد.