بررسی نشانه‌های عرفی‌شدن برای مطالعه تجربی در ایران

به زعم بسیاری از آنان که نقش دین در جامعه امروز دغدغه پژوهشی آن‌هاست، عرفی‌شدن فرآیندی عام است که دیر یا زود همه جوامع را دربرمی‌گیرد. با وجود این، در حوزه جامعه‌شناسی دین و آن‌جا که نظریه‌های عرفی‌شدن تکوین یافته، به‌ویژه به دلیل رخدادهای دهه پایانی قرن بیستم و سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم، شواهد تجربی و نظریه‌های متضاد با تلقی عام از فرآیند عرفی‌شدن بیشتر شده است. در ایران نیز که دارای ساختار اجتماعی درهم‌تنیده با دین است، این بحث همواره اهمیت اساسی داشته است. اما تنها در سال‌های اخیر بوده که این بحث‌ها قالب مشخص و دانشگاهی بیشتری یافته است. با این حال، هنوز غالب مباحث عرفی‌شدن در ایران در سطح نظری باقی مانده است. این مقاله تلاشی است در جهت بررسی نشانه‌های تجربی عرفی‌شدن، که به‌خصوص می‌تواند در مطالعه تجربی این فرآیند در ایران و بررسی صدق یا کذب نظریه‌های موجود در آن، مورد استفاده قرار گیرد. پس از طرح مباحث اولیه و تعاریف مرتبط، به انواع نظریه‌های عرفی‌شدن و سطوح این فرآیند پرداخته شده است. در نهایت، در پرتو مباحث پیشین، نشانه‌های عینی برای مطالعه و سنجش تجربی عرفی‌شدن در ایران مورد بحث قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده، نشانه‌های عرفی‌شدن در دو سطح نمودهای فردی و اجتماعی شناسایی شده است. به این ترتیب، مطالعه تجربی این فرآیند در ایران نیز با جستجوی حضور و غیاب و شدت و ضعف این نشانه‌ها ممکن خواهد بود.