بررسی مفهوم مرگ و زندگی در رمان سووشون بر پایۀ نشانه‌شناسی رنگ سیاه

عنصر رنگ با مقولۀ هنر، نقاشی، و ادبیات پیوند تنگاتنگی دارد. ازطریق رنگ‌ها، می‌توان بسیاری از راز و رمزها و اوضاع اجتماعی عصر نویسنده را کشف کرد. رنگ‌ها در شیوۀ زندگی، نگرش‌ها، و حالات روحی ما تأثیر فراوانی دارند و در آیین ملت‌ها از جایگاه نمادینی برخوردارند. در ادبیات نیز رنگ‌ها احساسات و نشانه‌های گوناگونی را القا می‌کنند. رمان سووشون در ادبیات داستانی ایران از جایگاه خاصی برخوردار است. سووشون نمایان‌گر اوضاع سیاسی، اجتماعی، و اخلاقی ایرانیان، به‌ویژه مردم شیراز، در جنگ جهانی دوم است. درحقیقت، این رمان از نمونه‌های بسیار ارزشمند ادبیات پسااستعماری در ایران است و دنبالۀ واقعی ادبیات عصر بیداری است. ادبیات بیداری در مرحلۀ اول (عصر مشروطه) به ‌مبارزه با استبداد داخلی پرداخت و در مرحلۀ دوم به مبارزه با استعمار خارجی توجه نشان داد. عنصر رنگ در لایه‌های مختلف اثر باصراحت و تلویح نقش‌های گوناگونی ایفا می‌کند. دقت در نوع کاربرد رنگ‌ها و هم‌چنین معنای قراردادی آن‌ها می‌تواند مخاطب را در شناخت بیش‌تر اثر، سنت‌ها، و اندیشه‌های حاکم بر ذهن و زبان نویسنده و اجتماع وی یاری کند. دانشور همواره سعی کرده است خود را در برابر تحولات اجتماعی امیدوار نشان دهد و حتی در آخرین سطور رمان سووشون، به کمک نمادها، آشکارا این آرزوی خود را بیان می‌کند. برخلاف این تصور نویسنده، کاربرد گستردۀ رنگ سیاه، که بیش‌تر القاکنندۀ مرگ و عزاداری است، نشان می‌دهد که در لایه‌های پنهان ذهن نویسنده خوش‌بینی چندانی به تحولات اجتماعی وجود ندارد. به‌عبارت دیگر، نیروهایی فراتر از خواست و اندیشۀ نویسنده بر ساختارهای ذهن و زبان وی تسلط دارند که کنترل محتوایی رمان را به‌دست گرفته‌اند. در مقالۀ حاضر، تلاش شده است این فرضیه براساس بررسی رنگ سیاه اثبات شود. در رمان سووشون، 2679 بار به عنصر رنگ (دلالت ضمنی و لغوی) توجه شده است که 14 درصد از آن مربوط به رنگ سیاه و 86 درصد شامل دیگر رنگ‌های اصلی و فرعی است. میزان کاربرد رنگ سیاه در سووشون با 452 بار تکرار در جایگاه اول قرار دارد و اغلب بازگوکنندة مفهوم نمادین مرگ و زندگی است.