بررسی مفهوم اسطوره در سنت اسلامی - تأملی در وجوه تمایز معنای قرآنی و فهم پدیدارشناسانه از اسطوره

از فرهنگ قرآنی و اسلامی چنین برمی آید که «اسطوره» دارای بار معنایی منفی و فاقد حقیقت خارجی یا حتی واقعیت تاریخی است و براین اساس هر گونه تطبیق روایت ها، آموزه ها، حقایق و اصول قرآنی بر اسطوره ها نادرست است. بنابراین، «اساطیر الاولین» خوانده شدن کلام الهی از سوی مشرکان و معاندان، مورد نکوهش قرار گرفته است. در این مقاله با بررسی و تحلیل مفهوم اسطوره در سنت اسلامی و ریشه یابی این واژه در زبان فارسی و عربی، به نقد دیدگاهی می پردازیم که در آن، رویکرد پدیدارشناسانه نسبت به اسطوره، راهی برای فهم اسطوره و حقایق دینی تلقی می شود. اندیشمندانی چون الیاده، و برخی هم فکران وی نظیر یونگ و کُربن بر این باورند که دین یا اسطوره در دین را می توان از راه پدیدارشناسی شناخت و بر همین اساس، یک دین پژوه یا اسطوره شناس باید خود را جای یک انسان اسطوره باور بگذارد و از زاویه دید وی به نقش و معنای اسطوره و دین پی ببرد. دین عبارت است از اسطوره هایی که انسان دین باور حقیقت آنها را می پذیرد و فهم اسطوره و دین از طریق پدیدارها و نمودهای آن، فارغ از فهم حقایق ذاتی و باطنی، امکان پذیر است. اما بر اساس آیات قرآن و ادبیات دینی اسلام، واژه اسطوره به مضامین افسانه ای و غالباً جعلی و باطل اطلاق می شود و مترادف دانستن آن با اصطلاحاتی نظیرhistoria و myth در سنت فکری غرب نادرست است. در این نوشتار، با مروری بر ادبیات قرآنی در خصوص اسطوره و ذکر نمونه هایی از تطبیق نادرست و ناروای رخدادها و مفاهیم قرآنی با اسطوره ها، رویکرد پدیدارشناسانه به اسطوره و دین مورد نقادی قرار می گیرد. همچنین به اثبات این مدعا پرداخته می شود که تصویرهای ذهنی و درونی با بینش هرمنوتیکی اسطوره، پایه و اساسی برای شناخت ماهیت و ریشه دین توحیدی نداشته و ندارد.