بررسی فرایند‌های واجی ابدال، افزایش و کاهش در گویش لای‌زنگانی

لای­ زنگان یکی از روستاهای شهرستان دارابِ فارس است که در 54 کیلومتری شرق داراب واقع شده است. این روستا حدود دو هزار نفر جمعیت دارد. در این پژوهش، نگارنده به بررسی فرایندهای واجی «ابدال»، «کاهش» و «افزایش» در گویش لای­زنگانی پرداخته است. داده ­های این پژوهش نشان می ­دهد که نسل جدید، واژه ­ها را بر خلاف والدین خود با تغییراتِ واجیِ کم­تری به ­کار می ­برند. در این گویش، فرایند واجی ابدال از سایر فرایندهایِ واجیِ بررسی‌شده فعّال ­تر است و واژه­ های زیادی تحت تأثیر فرایند ابدال دستخوش تغییرات شده­ اند. در میان واکه ­های این گویش، ابدال واکۀ بلند /i/ به /u/ و ابدال واکه­های کوتاهِ /e/ و /a/ به /o/ در آغاز واژ ه­ها پربسامدتر است. از دیگر ابد ال­هایِ فعالِ این گویش، ابدال زنجیره­ های /âb/، /âv/، /ab/ و/af/ به واکۀ مرکب /ô/ است. نتایج به دست آمده در مورد فرایند واجی درج و افزایش نشان می­ دهد که در گویش لای­زنگانی در مواردی خاص، هنگام التقایِ دو واکه، فرایند درج صورت می­ گیرد. در این گویش کارکرد درج [y] از سایر درج­ ها بیش­تر است. گاهی نیز واحدی زنجیری به زنجیرۀ گفتار افزوده می ­شود که علتِ نیاز بدان افزایش معلوم نیست. در فرایند واجی کاهش نیز کاهش همخوان /t/ پس از همخوان /s/، کاهش همخوان /d/ پس از همخوان /z/ و کاهش همخوان /d/ پس از همخوان /n/ چشم­گیرتر است. اگر پسوندی به بسیاری از این واژه­ ها افزوده شود، به سبب این­که پسوند با واکه آغاز می ­شود، همخوان­های /t/ و /d/ خود را به صورت /ss/، /zz/ و /nn/ نشان می ­دهند که همزمان، فرایند همگونی نیز صورت گرفته است.