بررسی عوامل کنترل کنندۀ پاسخ رودخانه‌های‌ کوهستانی به واقعۀ سیلاب شدید (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز سد ایلام)

سیلاب‏های شدید یکی از فاجعه‏بارترین حوادث طبیعی به‏شمار می‏روند. این سیلاب‏ها می‏توانند به تغییرات مورفولوژیک قابل‏توجهی در چشم‏انداز منطقه منجر شوند. در این مقاله به پاسخ ژئومورفولوژیک رودخانه‏های کوهستانی ایلام به سیلاب‏ شدید سال 1394، با ارائة روابط بین تغییرات مورفولوژیک و عوامل کنترل‏کنندة آن در سرشاخه‏های رودخانة کنجانچم (بالادست سد ایلام)، ‏پرداخته شده است. یک رویکرد یک‏پارچه از جمله تجزیه و تحلیل تغییرات عرض کانال، برآورد دبی اوج، و شاخص‏های هیدرولیک در بازه‏های مورد مطالعه، تعیین درجة رسوب‏دهی در بازه‏ها، و بررسی نقش عوامل انسانی در تشدید پاسخ سیلاب در مطالعة این واقعه استفاده شد. روابط بین میزان گسترش کانال و عوامل کنترل‏کننده در مقیاس بازه با استفاده از مدل‏های رگرسیون چندمتغیره بررسی شد. نتایج بیانگر این بود که در این مدل‏ها نسبت عرض رابطه‏ای نسبتاً قوی با پایداری جانبی، عوارض انسانی، درجة رسوب‏دهی، و توان واحد جریان محاسبه‏شده براساس عرض کانال قبل از سیلاب دارد و ضرایب تبیین چندمتغیره (2R) در محدودة بین 73/0 تا 8/0 قرار گرفت. نتایج نشان داد که متغیرهای هیدرولیک به‏تنهایی قابلیت توضیح پاسخ کانال به سیلاب‏های شدید را نداشته و گنجاندن فاکتورهای دیگری از قبیل پایداری جانبی، درجة رسوب‏دهی، و عوامل انسانی برای افزایش قابلیت توضیح مدل‏های رگرسیون موردنیاز است.