بررسی ساخت‌های طرح‌واره‌ای در غزلیات حافظ به منظور معرفی طرح‌واره‌های جدید (رویکردی شناختی)

جدیدترین مکتبی که در حوزة زبان‌شناسی معرفی شده، مکتب شناختی است و با وجود اینکه کتاب‌های پربار و مقالات درخور توجهی در این حوزه نوشته شده، به علت تازگی، هنوز جای کار بسیار دارد. در زمینة حافظ و دیوان نفیس او هم مطالب با ارزشی علی‌الخصوص در حوزة ادبیات و صنایع ادبی به رشتة تحریر درآمده، اما هنوز نکات بررسی‌نشدة اشعار او بسیار است که از آن جمله بررسی از منظر شناختی را می‌توان نام برد. در این مقاله نگارندگان سعی بر آن داشته‌اند به این مهم بپردازند؛ یعنی ساخت‌های طرح‌واره‌ای را در غزلیات حافظ بررسی کنند و از این رهگذر به نتایج جالب توجهی هم دست یافتند که عبارت است از اینکه طرح‌واره‌ها در زبان فارسی به تعداد اندکی که در کتاب جان سعید معرفی شده خلاصه نمی‌شود و به علت توانایی منحصر به فردی که دراین زبان وجود دارد، قابلیت استفاده از طرح‌واره در اشعار وجود دارد. این طرح‌واره‌ها چه به لحاظ کیفیت و چه به لحاظ کمیت بسیار غنی‌تر از آن چیزی است که سعید معرفی کرده است. روشی که در این مقاله از آن بهره گرفته شده است توصیفی تحلیلی است. بدین منظور ابتدا مطالعات فیلسوفان، اندیشمندان اسلامی، معنی‌شناسان و همین‌طور معنی‌شناسان شناختی توصیف و بررسی شد؛ سپس اشعار حافظ از منظر شناختی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، طرح‌واره‌های جدید از آن استخراج شد. شاعر با توانایی خود از این قابلیت زبان فارسی استفاده کرده و علاوه بر سه طرح‌وارة حرکتی، قدرتی و حجمی - که سعید آن‌ها را معرفی کرده - برای رساندن مفهوم و مقصود خود از طرح واره‌های دیگری نیز بهره برده که عبارت‌اند از طرح‌وارة اعضای بدن، طرحوارة طبیعی، طرح‌وارة رنگ، طرح‌وارة زمان، طرح‌وارة لباس و طرح‌وارة مکان