بررسی تنوع مورفولوژیکی و روابط بین صفات در تعدادی از مورفوتیپ‌های روزبلند توده-های بومی پیاز ایران

برآورد تنوع ژنتیکی در یک جمعیت و شناسایی صفات مهم پیش‌شرط اساسی برای انتخاب والدین در یک برنامه اصلاحی است. بنابراین به‌منظور بررسی تنوع ژنتیکی مورفوتیپ­های توده­های بومی پیاز ایران و استفاده از نتایج آن در برنامه­های به نژادی، بذر 23 مورفوتیپ در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان‌شرقی طی سال­های زراعی 1389 و 1390 کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب بیانگر وجود تنوع بسیار زیاد میان مورفوتیپ­های موردمطالعه ازنظر صفات موردبررسی بود. تجزیه خوشه­ای به‌روش وارد، مورفوتیپ­های موردمطالعه را در سه گروه قرار داد. گروه‌بندی براساس صفات مورفولوژیک با الگوی تنوع جغرافیایی مورفوتیپ­ها نسبتاً مطابقت داشت. در تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، سه مؤلفه اول 70/79 درصد تنوع فنوتیپی داده­ها را تبیین کردند. مورفوتیپ­های با مؤلفه اول بیشتر دارای عملکرد بالاتر بوده و مورفوتیپ­های با مؤلفه دوم کمتر، کیفیت بیشتر خواهند داشت. مورفوتیپ­هایی با مؤلفه سوم بیشتر نیز دارای درصد ماده خشک بیشتر خواهند بود. تجزیه علیت نشان داد که طول پیاز بیشترین اثر مستقیم مثبت معنی­دار (6/0) را بر متوسط وزن سوخ داشت. اثر مستقیم قطر پیاز بر متوسط وزن سوخ نیز معنی‌دار بود (22/0). بیشترین اثر غیرمستقیم طول برگ از طریق طول پیاز اعمال شد (55/0). بنابراین گزینش بوته­هایی با طول برگ بیشتر و دارای طول و قطر پیاز بیشتر می­تواند در اصلاح برای افزایش عملکرد در این جمعیت­ها مفید باشد. قرمز ری 2 و قرمز آذرشهر اناری شکل گوگان 2 از مورفوتیپ­های برتر این مطالعه بودند. با توجه به پایین بودن میزان درصد ماده خشک در مورفوتیپ­های موردبررسی، این مورفوتیپ­ها برای استفاده در صنایع فرآوری مناسب نبوده و مصرف تازه‌خوری دارند.