بررسی تطبیقی معماری و شعر در عصر صفوی بر پایه پیچیدگی‌های سبک‌ شناختی آن

بیان مسأله: بنیادی‌ترین وجه مشترک معماری و شعر، خیال است. این بنیاد مشترک در طول تاریخ سبب ارتباط شگرف و مشترک معماری و ادبیات شده است. در این مقاله ضمن بررسی تغییرات و تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در عصر صفوی، سعی شده تا با یک مقایسه تطبیقی، اثرپذیری و اثرگذاری سبک‌های معماری و شعر بر هم در آن دوره مشخص شود. در این بین، سبک‌شناسی در حوزه‌های معماری و شعر در دوره مورد نظر انجام شد و ویژگی‌ها و اصول منبعث از معماری و شعر بر پایه اصول ساختار دهنده آن‌ها استخراج شد. در ادامه، روند تاریخی و تکاملی دوره صفوی در معماری و شعر بیان شد. در مواردی، بررسی‌ها کمی قبل‌تر از دوره صفویه صورت گرفته، زیرا به نحو بارزی در هنر عصر صفوی اثر گذار بوده و متجلی شده است. سوال تحقیق: ساختار سبکی معماری و شعر در دوره صفویه چگونه است؟. آیا تطبیق سبکی معماری و شعر در عصر صفوی امکان پذیر است؟ اهداف تحقیق: مقاله حاضر حاصل تحقیق میان رشته‌ایی بین دو رشته معماری و ادبیات است که با جست و جو در حوزه‌های عینی هر دو پدیده، در صدد شناسایی حوزه‌های ذهنی حاکم بر عصر صفوی است. تحقیق پیش‌رو به دنبال بررسی تطبیقی معماری و شعر بر اساس سبک‌شناسی آن‌دو در عصر صفوی است. روش تحقیق: روش تحقیق در پژوهش پیش‌رو توصیفی- تحلیلی و رهیافت کلی مقاله کیفی است. راهبرد مقاله در آن جا که به جریان‌های فکری، اجتماعی و ... و اندیشه‌ای حاکم بر عصر صفوی می‌پردازد، تفسیری- تاریخی است و آن جا که به بررسی مکاتب هنری شعر و معماری از جریان اندیشه‌ای می‌پردازد، از راهبردی تطبیقی و راهکاری و مقایسه‌ای بهره برده است. مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق: نتایج کلی حاکی از آن است که با عنایت به این مطلب که دو جریان غالب ایدئولوژیک و غیر ایدئولوژیک در عصر صفوی وجود داشته است؛ به لحاظ سبک‌شناسی، معماری و شعر در دوره صفوی در دو دسته، یکی در مسیر منظم و تکاملی و نقطه اوج سبک آذری یا عراقی، در پیوند با ایدئولوژی عصر صفوی و بازگشت به هویت ایرانی و دسته دیگر، برگرفته از نگاه مردم به سبک اصفهانی جای می‌گیرند.