بررسی ترکیب و تنوع گیاهان علفی پس از آتش‌سوزی در جنگل‌های بلوط ایرانی، زاگرس جنوبی

سابقه و هدف: جنگل‌های زاگرس که عمدتا جزو جنگل‌های نیمه‌خشک و شاخه‌زاد هستند از خطر آتش‌سوزی در امان نبوده و آتش بطور مداوم این جنگل‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مطالعه تغییر در ترکیب و مقدار پوشش گیاهی در عرصه‌های دچار آتش‌سوزی می‌تواند علاوه بر تعیین شدت تخریب، میزان توانایی بازسازی منطقه را مشخص سازد. هدف از انجام این تحقیق بررسی ترکیب، تنوع و پاسخ گیاهان علفی پس از آتش‌سوزی در جنگل‌های شاخه‌زاد بلوط ایرانی در منطقه تولگهی در استان کهگیلویه و بویراحمد است. مواد و روش‌ها: آتش‌سوزی در تابستان 1389 صورت گرفت و ویژگی‌های پوشش گیاهی علفی شامل ترکیب و تنوع گیاهان علفی پس از گذشت 4 سال از آتش‌سوزی اندازه‌گیری شد. برای برداشت پوشش علفی در داخل هر قطعه نمونه اصلی 1000 متر مربعی (که به صورت تصادفی منظم در یک شبکه آماربرداری 100×50 متر جهت اندازه‌گیری خصوصیات جنگلشناسی طراحی شده بود)، 5 ریز قطعه ‌نمونه یک متر مربعی در مرکز و چهارگوشه‌ی قطعه نمونه اصلی برداشت و نوع گونه و درصد پوشش آن تخمین زده شد. در مجموع در دو منطقه آتش‌سوزی شده و شاهد تعداد 200 ریز قطعه ‌نمونه (در هر منطقه 100 ریز قطعه‌ نمونه) مورد اندازه گیری قرار گرفت. برای محاسبه شاخص‌های تنوع از نرم افزار PAST و جهت بررسی پاسخ گروهی کل گونه‌های گیاهی به آتش‌سوزی از آنالیز افزونگی (RDA) در نرم افزار Canoco 4.5 استفاده شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد از 72 گونه علفی شناسایی شده، 22 گونه فقط در منطقه آتش‌سوزی و 9 گونه نیز تنها در منطقه شاهد حضور داشته و 41 گونه بین دو منطقه مشترک بودند. نتایج مقایسه میانگین‌ها نشان داد که از بین گونه‌های گیاهی مختلف ، 17 گونه از لحاظ درصد تاج پوشش پاسخ معنی‌داری نسبت به آتش‌سوزی داشتند. آتش‏سوزی موجب شد تا درصد تاج‌پوشش تیره‌های Gramineae و Rubiaceae به طور معنی‌داری نسبت به شاهد افزایش یابد. نتایج بررسی شاخص‌های تنوع گونه‌ای نشان داد که بین دو منطقه شاهد و آتش‌سوزی شده از لحاظ این شاخص‌ها هیچ اختلاف معنی‌داری وجود ندارد. نتایج آنالیز چند متغیره تحلیل افزونگی (RDA) نیز نشان داد که گونه‌های علفی پاسخ‌های متفاوتی نسبت به آتش‌سوزی داشتند، به طوری‌که درصد تاج‌‌پوشش گونه‌های Onobrychis sativa، Orobanche sp.، Hordeum glaucum، Pimpinella sp.، Bellevalia sp. Bromus danthoniae، Bromus tectorum و Chardinia orientalis در منطقه آتش‌سوزی بیشتر بود. نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق پیش‌رو نشان داد که آتش‌سوزی عامل مهم و تأثیر‌گذاری است که پس از گذشت 4 سال از وقوع آن؛ موجب افزایش معنی‌دار گندمیان و پهن‌برگان یک‌ساله و در مقابل کاهش معنی‌دار گندمیان و پهن‌برگان چندساله در پوشش علفی زیر اشکوب جنگل‌های بلوط ایرانی شده است.