بررسی تحلیلی روایت نقّالی «رستم و سهراب» به روایت ماصَرمیان

داستان رستم و سهراب یکی از بخش­‌های گیرای شاهنامه‌­ی فردوسی است که از همان آغاز، به دلیل ماهیت تراژیک در میان عامه­‌ی مردم نیز رواج یافته‌­است. گیرایی این روایت سبب شده‌­است نقالان بیش از هر بخش دیگری از شاهنامه به این داستان روی بیاورند و گاه نیز به مقتضای حال و مقام، دگرگونی­‌هایی در اصل این روایت ایجاد کنند. هر چند پیش از این مرحوم انجوی ­شیرازی در اثر گرانسنگ «فردوسی و مردم» بخش­‌هایی از این روایت‌­ها را گرد آورده‌­است، هنوز روایت­‌های عامیانه­‌ی بسیاری در گوشه و کنار این مرز و بوم هست که توجهی بدان­‌ها نشده‌­است. یکی از این روایت­‌ها که تاکنون در هیچ سند مکتوبی تدوین نشده، روایتی است بسیار متفاوت از این داستان که در گذشته در میان ساکنان روستای ماصرم، از توابع منطقه کوه‌مره سرخی در جنوب غربی شیراز، رواج داشته­‌است و اکنون از سوی مسن‌­ترین زن این دیار، «خاور قشنگ» روایت می‌­شود. سن نسبتاً بالای ایشان (115 سال) و نیز تأکید مکرر بر قدمت این روایت و فراموش­‌شدن آن در میان عامه­‌ی مردم، همچنین وجود نشانه­‌هایی از کهن بودن این روایت، بیانگر این حقیقت است که روایت موجود از دیرباز در این روستا رواج داشته‌است و شاید بتوان گفت، به مرور از سوی نقالان و راویان دستخوش دگرگونی شده‌است. بررسی این روایت نسبتاً مفصل، نشان می­‌دهد که در بیشتر بخش­‌ها دچار تغییر و دگرگونی شده‌­است؛ بخشی از آن به دلیل تلاش نقالان برای بومی­‌کردن روایت، بخشی دیگر برای افزایش هیجان و جذابیت داستان و بخش­‌هایی نیز برای برطرف­ کردن نقص­‌های روایت شاهنامه به داستان افزوده شده­‌است. در این پژوهش، نگارنده کوشیده‌­است با رویکردی توصیفی و تحلیلی به بررسی این روایت کهن بپردازد.