بررسی الگوی توسعه اقتصادی ـ سیاسی منطقه خوارزم در قرون نخستین اسلامی

بررسی الگوی توسعه اقتصادی ـ سیاسی منطقه خوارزم در قرون نخستین اسلامی[1] جلیل نائبیان[2] شهرام فرحناکی[3] چکیده ناحیه خورازم در ماوراءالنهر، در قرون نخست اسلامی بسیار مهم بوده است. با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و سیاسی این منطقه در این دوران، توسعه اقتصادی ـ سیاسی‌اش را می‌توان بررسی کرد. بازرگانی پویا و تجارت کالاهای پررونق برای بررسی توسعه اقتصادی و ساختار سیاسی دو قطبی آن، برای بررسی توسعه سیاسی، بسیار مهم می‌نماید. قرارگیری خوارزم بر سر راه‌های تجاری دنیای آن روز به‌ویژه راه ابریشم، این منطقه را به نقطه اتصال بازرگانی شرق ـ غرب بدل ساخت و در توسعه اقتصادی‌اش بسیار تأثیر گذارد. جایگاه جغرافیایی خوارزم و ویژگی‌های طبیعی ـ اقلیمی‌اش نیز از دید غنای منابع طبیعی و کشاورزی و دسترس آن به دو رودخانه سرشار، در رونق بازرگانی مردمان خوارزم و توسعه اقتصادی‌اش تأثیرگذار بوده است. ساختار سیاسی دوقطبی منطقه؛ یعنی خاندان‌های محلی تابع دولت مرکزی ایران که هم مروّج علوم و هم حامی بازرگانی بودند، موجب رشد حیات شهری و توسعه سیاسی خوارزم در آن دوران شد. داده‌های گردآوری شده به شیوه کتابخانه‌ای بر پایه شیوه توصیفی و پس از آن، شیوه تحلیلی بررسی شده‌اند. خوارزم بر پایه عوامل مؤثر در توسعه آن، به الگویی از منطقه توسعه‌یافته اقتصادی ـ سیاسی در قرون نخست اسلامی به شمار می‌رفت و حضور خاندان‌های محلی حاکم بر آن‌جا مانند آل‌آفریغ در کنار دولت مرکزی ایران، در توسعه سیاسی و رشد حیات شهری این منطقه تأثیرگذار بود.   [1]. تاریخ دریافت، 29/5/90. تاریخ پذیرش، 25/5/91. [2]. دانشیار دانشگاه تبریز، گروه تاریخ، تبریز، ایران. [email protected] [3]. کارشناس ارشد و مدرّس دانشگاه پیام نور، گروه تاریخ، تبریز، ایران. [email protected]