برآورد ترکیب‌پذیری و عمل ژن در برخی صفات زراعی لاین های آفتابگردان

به‌منظور تهیه هیبریدهای جدید و ارزیابی ترکیب‌پذیری برخی لاین­های نر عقیم و لاین­های بازگردان باروری آفتابگردان، تعداد 32 دورگ آفتابگردان حاصل از تلاقی چهار لاین بازگردان باروری با هشت لاین نر عقیم سیتوپلاسمی در سال زراعی92-91 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام‌آباد غرب مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که دورگ­های CMS19×R217، CMS1221/1×R137 و CMS19×R137 به‌ترتیب با 7008، 5545 و 5526 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه بودند. هیبرید فرخ (شاهد) با 5412 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد دانه در رتبه چهارم قرار گرفت. تجزیه واریانس ترکیب­پذیری نشان داد که اثر لاین­های نر عقیم که برآوردی از ترکیب‌پذیری عمومی می­باشد و اثر متقابل لاین × تستر که نشان‌دهنده اثرات قابلیت ترکیب­پذیری خصوصی می­باشد برای عملکرد دانه معنی­دار بود. لاین­های بازگردان باروری R137 و R864 و لاین نر عقیم CMS19 دارای بیشترین ترکیب‌پذیری عمومی مثبت برای عملکرد دانه بودند. بیشترین ترکیب­پذیری خصوصی برای عملکرد دانه متعلق به دورگ­های CMS19×R217 وCMS 456/2× R217 بود. نتایج نشان داد که برای برخی صفات زراعی مهم همانند وزن هزاردانه و قطر طبق لاین­های بازگردان باروری نقش به مراتب بیشتری در کنترل ژنتیکی این صفات داشتند. برای عملکرد روغن، به‌عنوان یکی دیگر از صفات اصلاحی مهم در آفتابگردان، اثر لاین­های بازگردان باروری و لاین­های نر عقیم معنی­دار و اثر متقابل لاین× تستر غیر معنی­دار بود. برای عملکرد روغن دانه در بین لاین­های نر عقیم و بازگردان باروری، همانند عملکرد دانه، بیشترین ترکیب­پذیری عمومی مثبت متعلق به لاین نر عقیم CMS19 و لاین بازگردان باروری R-864 بود. دورگ CMS6030×RN-3 دارای بیشترین ترکیب­پذیری خصوصی مثبت برای عملکرد روغن بود. به‌طور کلی نتایج حاکی از نقش پر رنگ اثرات افزایشی در کنترل صفات مورد بررسی بود.