بازنمایی سینمای دینی در دو دوران سیاسی- اجتماعی

در این مطالعه با مفروض گرفتن فیلم به‌مثابه محصولی فرهنگی و کرداری گفتمانی تلاش شده است تا با استفاده از روش تحلیل گفتمان و نشانه‌شناسی گفتمانی، ضمن تحلیل شانزده فیلم از سینمای دینی پس از انقلاب ایران به این سؤال پاسخ داده شود که سینمای دینی در طلیعه و عصر انقلاب و تثبیت نظام جمهوری اسلامی و دوران عدالت و ارزش‌گرایی (دهة هشتاد) چگونه بازنمایی داشته است؟ حدود اشتراک و افتراق آن چیست و هرکدام از این گفتمان‌ها سوژة دینی مطلوب خود را چگونه بازنمایی می‌کنند. نتایج این مطالعه گویای آن است که بازنمایی سینمای دینی در این دو دورة سیاسی – اجتماعی با یکدیگر تفاوت گفتمانی داشته است و هرکدام صورت‌بندی خاصی از مناسبات سوژه، دین و جهان پیرامونش را بازنمایی می‌کند. سوژة دینی گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس «قدسی انقلابی» و سوژة گفتمان بازگشت «مؤمنی مُصلِح و مکلف» است. در گفتمان بازگشت که تلاش دارد ارزش‌ها و اصول انقلاب اسلامی را احیا کند به‌صورت تأمل‌برانگیزی شاهد پیوند دال ملی‌گرایی و دین‌داری و برآمدن قهرمانان زن در قامت سوژة دینی هستیم که مغایر با فضای گفتمانی موسوم به انقلاب و دفاع مقدس است. همچنین می‌توان گفت که اگر در گفتمان نخست سوژة قهرمان به‌نوعی با دفاع مقدس پیوند مستقیم یا غیرمستقیم دارد، در گفتمان بازگشت، شخصیت روحانی سوژه‌ای مرجع و قهرمان و مردمی بازنمایی می‌شود که گرچه به‌نظام سیاسی تعلق و دلبستگی دارد، اما همواره منتقد دستگاه بوروکراتیک و دولتی و همیار مردم است.