بازنمایی خانواده در رمانهای منتخب نویسندگان زن سه دهه معاصر ایران (1390-1360)

رمان به طور تاریخی به بازنمایی مسائل جامعه و تغییرات اجتماعی پرداخته و از‌این‌رو همواره مورد توجه جامعه‌شناسان بوده است. در ایران به‌ویژه در دهه‌های اخیر با افزایش کمی زنان رمان‌نویس روبه‌رو هستیم؛ به‌گونه‌ای‌که شاید تنها گونۀ ادبی است که نقش زنان در آفرینش آن با مردان برابر است. یکی از درون‌مایه‌های اجتماعی اصلی در این رمان‌ها، خانواده است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش نشانه‌شناسی، پنج رمان غیرعوام‌پسند از نویسندگان زن را بررسی می‌کند. بر اساس یافته‌های پژوهش به نظر می‌رسد مضمون مشترک رمان‌های سه دهۀ اخیر ایران، رویارویی قهرمان زن رمان با تقابل سنت و مدرنیته است که اغلب درنهایت، قهرمان رمان با وجود تحمل مصائب بسیار، مدرنیته را بر می‌گزیند و از این نظر با دنیای سنتی پیرامون خود فاصله می‌گیرد. بازنمایی زنان از نقش‌های خانوادگی انتسابی و سنتی مانند همسری و مادری و تیپ‌های شخصیتی مهربان و بردبار که نگاه گفتمان سنتی را به زنان بازگو می‌کند، به سمت هویت مدرن و سوژه‌های سرگردان در حرکت است. سهم عاملیت زنان در عشق و همسری افزایش یافته و مادری، از عنصر غالب گفتمان هویت زنان به بخش کوچک آن تغییر یافته است؛ به‌گونه‌ای‌که دغدغه‌های مادری کمتر در این رمان‌ها دیده می‌شود و فراتر از این به‌نوعی مخالفت با سنت‌های مادری در رمان‌ها وجود دارد. زنان مشغول ساختن تعاریف جدیدی از خود و نقش‌های خانوادگی مرتبط با آن مانند همسری هستند؛ ازاین‌رو روابط همسری با تنش تغییر و خیانت بازنمایی می‌شود. همراه با این تحولات، خانواده کانون تغییرات و بحران‌های بسیاری همچون طلاق، فاصلۀ نسل‌ها و نداشتن تفاهم می‌شود.