اکولوژی اطلاعاتی مقوله های موضوعیِ مجله‌های علم اطلاعات و دانش‌‌شناسی

زمینه و هدف: «اکولوژی اطلاعاتی» به تأثیر محیط بر عناصر اطلاعاتی یا تأثیر عناصر اطلاعاتی بر محیط و تعامل میان عناصر اطلاعاتی در بستر و محیط اشاره می‌کند. در این پژوهش از این اصطلاح به‌عنوان فعل‌وانفعال‌ها  (واکنش) مقوله‌های موضوعی استفاده شده است. بنابراین، در شناسایی اکولوژی اطلاعاتی، فعل‌وانفعال‌ها مقوله‌های موضوعیِ علم اطلاعات و دانش‌شناسی با مقوله‌های موضوعی دیگر، فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال‌های 1380-1390 به تفکیک مجله‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی، شناسایی شده است. روش‌شناسی: روش پژوهش تحلیل محتوای کمّی است که به شناسایی مقوله‌های موضوعی 2510 مقاله در 9 مجله علم اطلاعات و دانش‌شناسیِ نمایه‌شده در پایگاه ISC  پرداخته شد. ابزار گردآوری داده‌ها «طرح طبقه‌بندی مقوله‌های موضوعیِ علم اطلاعات و دانش‌شناسی بود که به‌وسیلۀ پنل دلفی در دو مرحله تأیید شد. روش آماری تجزیه‌وتجلیل داده‌ها برای پاسخ به سؤال‌های پژوهش، فراوانی و درصد فراوانی و مشخص‌شدن تفاوت‌ها، از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه  (ANOVA) استفاده شده است. یافته‌ها: نتایج حاصل از داده‌ها نشان داد تمامی مقوله‌های موضوعیِ علم اطلاعات و دانش‌شناسی با مقوله‌های موضوعیِ دیگر فعل‌وانفعال داشته‌اند و فعل‌وانفعال مقوله‌های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. در مقابل، فعل‌وانفعال مقوله‌های موضوعی دیگر در حوزه‌های مختلف علوم، سهم کمتری را دربرگرفته است. همچنین نتایج دیگر تحقیق حاکی از مقایسه فعل‌وانفعال‌های مقوله‌های موضوعی در فناوری اطلاعات و ارتباطات به تفکیک مجله‌ها نشان داد فعل‌وانفعال مقوله‌های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات در مجله‌های «کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی»، «پژوهش‌نامه مدیریت و پردازش اطلاعات»، «تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی _ دانشگاه تهران»، «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه عمومی» و «اطلاع‌شناسی» در دوره زمانی دوم  (1385-1390) بیشتر از دوره زمانی اول  (1380-1384) است و در مجله «مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات  (فصلنامه کتاب)» در دو دورۀ زمانی، فعل‌وانفعال مقوله‌های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌طور یکسان وجود دارد و تفاوتی بین دو دوره زمانی وجود نداشت. همچنین داده‌ها نشان داد مجله‌های «دانش‌شناسی»، «پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد» و «مطالعات کتابداری و علم اطلاعات» در دوره دوم زمانی متأثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند. بنابراین، نتایج نشان‌دهندۀ اکولوژی اطلاعات مقوله‌های موضوعی علم اطلاعات و دانش‌‌شناسی است که تحت تأثیر محیط  (بوم) خود هستند و در جهت تکامل و تداوم در محیط زیستی خود در تعامل با محیط و مسائل مختلف مرتبط، به‌ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند.