انیس الحُجّاج صفی بن ولی قزوینی؛ راهنمای مصوّر سفر دریایی حج از هند

صفی بن ولی قزوینی، نویسندة ایرانی دربار اورنگ‌زیب گورکانی است که به درخواست دختر وی، زیب‌النساء بیگم، اثری به زبان فارسی به نام انیس الحُجّاج، در شرح حج‌گزاری خود در سال 1087ق،  نوشته است. انیس الحجّاج احتمالاً تنها متن موجود از سده‌های میانی و احتمالاً قدیمی‌ترین متن فارسی در شرح سفر حج از هند، از مسیر دریایی، در سده‌های میانی است و از این‌رو، ارزش تاریخی ویژه‌ای در تاریخ حج‌گزاری مسلمانان هند دارد. این کتاب پیش از آنکه یک سفرنامه به مفهوم مصطلح باشد که در آن یادداشت‌های روزانة سفر و خاطرات مؤلف ثبت شده باشد، یک کتاب راهنما برای حج‌گزاران هندی است که این مسئله، آن را به اثری مهم تبدیل کرده است. کارکرد این اثر به عنوان راهنمای حج‌گزاران، عاملی بوده تا در برخی از نسخه‌های خطی آن، نگاره‌های هنری زیبا و نفیسی از نقشه‌های شهرهای واقع در طول مسیر و نیز مناسک حج و کاروان‌های حج ملت‌های مسلمان ترسیم شود. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که انیس الحجّاج اثری است که به عنوان راهنمای مصوّر سفر دریایی حج از هند و البته تقریباً مخصوص دربار، پدید آمده است.