امکان سنجی تلفیق دو مقوله ارزیابی آثار توسعه و ارزش‏گذاری خدمات اکوسیستمی ‏در‏ ایران

با وجود گذشت بیش از پانزده سال از تصویب قانون ارزیابی پیامدهای ناشی از توسعه بر محیط‏زیست در‏ایران، بررسی‏ها حاکی از وجود ضعف در اثر بخشی و کارایی ‏این ارزیابی‏هاست. گرچه برخی از‏این نارسایی‏ها را می‏توان به ضعف در ساختار اداری و اجرایی نسبت داد، اما کاستی‏های روش شناختی، عدم شفافیت و قطعیت گزارش‏ها نیز نقش مؤثری در بروز‏ این مشکلات داراست. یکی از مهم‏ترین دلایل ‏این عدم شفافیت، کیفی بودن معیارهای ارزیابی و عدم امکان وارد نمودن خسارت‏های تحمیل شده به محیط‏زیست در تحلیل‏های اقتصادی پروژه است. با وجود پیشرفت‏های صورت گرفته در روش‏‏های ارزیابی آثار توسعه بر محیط‏زیست و همچنین ارزش‏گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی ‏در جهان، جدایی دیدگاه‏ها و روش‏های به‏کار گرفته شده در ‏این دو زمینه از دانش، موجب شده تا برخلاف توانایی‏هایی که هر یک در اعتلای دیگری داراست، ارزیابی آثار توسعه و ارزش‏گذاری خدمات اکوسیستمی، هر یک به گونه‏ای مستقل توسعه و تکامل یابند. در پژوهش حاضر، امکان تلفیق ‏این دو فرایند در راستای افزایش اثر بخشی گزارش‏های ارزیابی، از دو روش مورد واکاوی قرار گرفته است. روش اول مبتنی بر مقایسه تطبیقی دو فرایند ارزیابی پیامد‏های محیط‏زیست و ارزش‏گذاری خدمات اکوسیستمی‏است. بررسی‏ها نشان می‏دهد که وجود گام‏های مشترک در‏این دو فرایند، ‏این امکان را فراهم می‏سازد تا با اعمال تغییراتی در شرح خدمات EIA، امکان ادغام ارزش‏گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی ‏در آن فراهم گردد. در واقع، با سنجش کمی ‏پیامد‏ها و انتخاب روش ارزش‏گذاری مناسب، براورد میزان خسارت‏های وارده به خدمات اکوسیستمی ‏منتخب بر اثر توسعه امکان پذیر می‏گردد. در روش دوم، با نظرسنجی از کارشناسان و صاحب‏نظران ارزیابی پیامدهای توسعه در کشور، علل ناکامی ‏EIA در ‏ایران و چگونگی تحقق ‏این تلفیق، مورد سوال قرار گرفت. نتایج نشان می‏دهد، مهم‏ترین علت عدم دستیابی EIA به اهداف مورد نظر در ‏ایران از دید کارشناسان به ترتیب عدم برخورداری از ساختار اجرایی مناسب، کیفی بودن معیار ارزیابی و عدم دسترسی به اطلاعات مورد نیاز است. کلیه کارشناسان معتقد بودند که ورود ارزش‏گذاری اقتصادی در فرایند EIA، منجر به افزایش اثر بخشی آن خواهد شد. همچنین مناسب‏ترین مرحله برای انجام ارزش‏گذاری در فرایند EIA، مرحله ارزیابی و مناسب‏ترین سطح برای ‏این امر، سطح طرح‏ریزی معرفی شده است. مهم‏ترین مانع پیش رو در ارزش‏گذاری اقتصادی محیط‏زیست در ‏ایران نیز از دید کارشناسان، عدم دسترسی به متخصصان لازم در ‏این زمینه اعلام گردیده است. در پایان الگوی پیشنهادی به منظور انجام ارزیابی اقتصادی پیامد‏های محیط‏زیست و پیشنهادهای در جهت تامین بستر لازم برای عملی شدن‏این تلفیق ارایه شده است.