اسطورۀ قربانی در آثار «بهرام بیضایی»

آیین قربانی از کهن‌ترین آیین‌هایی‌ است که در میان ادیان و ملل مختلف مورد توجه بوده ‌است. انسان‌ها در تمامی اعصار تلاش کرده‌اند تا با دادن هدیه و قربانی به پیشگاه خدایان، خشنودی‌شان را جلب نموده، از خشم‌شان در امان باشند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل «اسطورۀ قربانی» در فیلم‌نامه‌ها و نمایشنامه‌های «بهرام بیضایی» است. وی با شناخت گسترده‌ای که از اسطوره‌ها دارد، در نگارش آثار ادبی خود از انواع آن‌ها بهره می‌برد. او در نگاشته‌هایش، به دو شیوه از «اسطورۀ قربانی» استفاده می‌کند. نخست، در خلال داستان به شکل صریح به اجرای این آیین، آن هم به اشکال گوناگون و برای اهداف مختلف پرداخته ‌است. دوم، نمایشنامه‌ها یا فیلم‌نامه‌هایی آفریده که در دل روایت، «قهرمان ـ قربانی» را جای داده‌اند. البته این نویسندۀ خلاق گاهی از هر دو شیوه، استفاده می‌کند. در این بررسی، نمایشنامۀ «فتح‌نامۀ کلات» و فیلم‌نامه‌های «قصه‌های میرکفن‌پوش»، «زمین»، «طلحک و دیگران» و «طومار شیخ شرزین» تحلیل شده‌اند. نتیجة این بررسی نشان می‌دهد «بیضایی» از انواع قربانی، در بخشِ «مناسک قربانی» استفاده کرده ‌است: پیشکش‌های «خونی ـ انسانی»؛ پیشکش‌های «خونی ـ حیوانی» و پیشکش‌های «غیرخونی»، از نوع آشامیدنی‌ها. بیضایی از سه نوع «هدف قربانی» در روایت‌هایش بهره برده ‌است: «کفاره‌ای»، «توسلی» و «شکرگزاری». شیوۀ دوم یعنی «قهرمان ـ قربانی» نیز در آثار او چشمگیر است.