استعاره مفهومی و سرنوشت چهار رباعی منسوب به خیّام

استعاره‌ی مفهومی (Conceptual metaphor) پنجره‌ای برای شناختِ نظام فکری نویسنده است. بر اساس این نظریّه تمرکز یک نگاشتِ (mapping) استعاری در ذهن، موجب گسترش ذهنیّت فرد، آفرینش استعاره‌های مشابه و در نهایت اصالت سبک فردی می‌شود. از سوی دیگر در انتساب بسیاری از رباعیّات به خیّام، هم‌چنان ابهام وجود دارد. نگارندگان این پژوهش برآنند تا از این نظریّه در شناخت اصالتِ رباعیّاتی که محمّدعلی فروغی و قاسم غنی در کتابِ رباعیّات خیّام، آن‌ها را سروده‌ی خیّام دانسته‌اند، استفاده کنند. نتایج حاصل از پژوهش گویای آن است که در مجموعِ 178 رباعی این کتاب، 15 نگاشتِ استعاری بنیادین دیده می‌شود. مقایسه‌ی استعاره‌های مفهومی در 66 رباعی اصیل و 112 رباعی منسوب به خیّام نشان می‌دهد که 6 نگاشتِ استعاریِ سفر، راز، محفظه، فرصت، دگرگونی و ساختار، در هر دو گروهِ رباعیّات، بالاترین بسامد را داراست و می‌توان رباعیّاتی را که دارای استعاره‌های مفهومی مرتبط با این نگاشت‌ها هستند، به مرز اصالت نزدیک‌تر دانست. 4 رباعی نیز از 112 رباعی منسوب، در هیچ یک از زیر شاخه‌های این 15 نگاشت قرار نمی‌گیرند و انتساب آن‌ها به خیّام درست به نظر نمی‌رسد. مقایسه‌ی مضمونِ این 4 رباعی با نظام فکری خیّام و نیز جست‌وجوی آن‌ها در دیگر منابعِ مربوط به خیام این نظر را تأیید می‌کند.