از عملکردگرایی تک بُعدی تا مکان گرایی چندظرفیتی

نگاهی تحلیلی به ادبیات معماری مدرن نشان می دهد که جبرنگری در ابعاد مختلف به خصوص رابطه فرم و عملکرد برخواسته از تعریفی محدود از انسان و نیازهای انسانی است. این پژوهش با بهره گیری از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای با روش تحلیلی- استنتاجی و با هدف واکاوی مفهوم عملکرد در مقابل شعار فرم تابع عملکرد است؛ مطرح می شود و مسأله مورد بحث این است که مفهوم عملکرد چه نسبتی با نیاز سنجی انسان دارد؟ این مقاله با تکیه بر روانشناسی اکولوژیک و روانشناسی انسان گرا و همچنین ازطریق تحلیل محتوای بیانات و نظریه های هنجاری و تجربی موجود در معماری مورد بررسی قرار می گیرد. یافته های این پژوهش نشان م یدهد که عملکرد در یک فرم از یک سو به نیازهای استفاده کنندگان و انگیزه های درونی آن ها و از سوی دیگر به توانایی های بالقوه شکل و فرم کالبدی محیط باز می گردد. بنابراین از یک طرف مفهوم عملکردگرایی با مجموعه وسیعی از خصوصیات انسانی چون نمادگرایی یا معناشناسی درگیر بوده و از طرف دیگر به نگرش معمار نسبت به مجموعه ای از پدیده ها مرتبط می باشد. لذا یک طرح، طیف وسیعی از نیازهای انسانی را به عنوان بخشی از عملکرد بنا شامل می شود؛ که در تعریف معماران مدرن از عملکرد حذف شده بود و عملکرد را با تحلیل های علمی و مکانیکی قیاس می کردند. قیاس کردن عملکرد با چنین تحلیل هایی نمی توانست معیار درستی برای برآورده کردن نیاز های بالفعل و بالقوه استفاده کنندگان از بنا باشد. لذا به جای مفهوم محدود عملکردگرایی، کیفیت چند ظرفیتی مکان ، که بر اساس نیازهای انسانی و قابلیت های محیطی شکل می گیرد، می توان د پارادایمی جهت شناخت وسیع تر نسبت فرم و عملکرد و تأمین کننده نیازهای بالفعل و بالقوه انسانی در معماری باشد.