ارزیابی وراثت‌پذیری و پارامتر‌های ژنتیکی عملکرد دانه و صفات مهم زراعی در لاین‌های ذرت (Zea mays L.) با استفاده از روش تجزیه میانگین نسل‌ها

اولین گام در به­نژادی یک صفت، داشتن آگاهی کافی از پارامترهای ژنتیکی شامل نحوه وراثت­پذیری و نوع عمل ژن­­ها برای آن صفت می­باشد. روش تجزیه میانگین نسل­ها به دلیل خطای برآورد کم­تر، یکی از بهترین روش­های برآورد پارامتر‌های ژنتیکی محسوب می‌شود. هدف تحقیق حاضر برآورد وراثت­پذیری، تعیین تعداد و نوع عمل ژن‌ها برای برخی از صفات مهم اگرومورفولوژیک در ذرت بود. برای این منظور  بذور شش نسل­ P1، P2، F1، F2، BC1 و BC2  در طی دو سال متوالی تهیه و  در سال 1394 در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان مورد ارزیابی قرار گرفتند.  نتایج تجزیه واریانس وزنی نشان دهنده تفاوت معنی­دار بین نسل­ها و امکان اجرای تجزیه میانگین نسل­ها برای کلیه صفات مورد نظر بود. صفات طول بلال، تعداد ردیف دانه در بلال، قطر چوب بلال و درصد چوب بلال توسط اثرات افزایشی و غالبیت نسبی کنترل می­شدند و در کنترل سایر صفات، علاوه بر اثرات افزایشی و غالبیت، اثر اپیستاری نیز نقش داشت. برای اغلب صفات، تفاوت بین دو جزء غالبیت و افزایشی زیاد و میانگین درجه غالبیت ژنی، بزرگ­تر از یک بود که این موضوع نشان دهنده سهم بیش­تر اثرات غیرافزایشی و در نتیجه اهمیت هتروزیس در بروز این صفات بود. بیش­ترین مقدار هتروزیس نسبی و هتروبلتیوسیس مثبت و معنی­دار به ترتیب مربوط به صفات زیست توده بلال و عملکرد دانه در بلال بود. وراثت­پذیری عمومی و خصوصی صفات، به­ترتیب در دامنه 41/62 تا 06/90 و 43/3 تا 40/60 درصد برآورد شدند. حداقل تعداد ژن کنترل­کننده صفات در دامنه 03/0 تا 74/4 برآورد شدند. به­طور کلی، برخلاف عملکرد دانه،گزینش در نسل­های اولیه برای صفات مرتبط با عملکرد با وراثت­پذیری خصوصی بالا؛ازجمله طول بلال، قطر چوب بلال، وزن 250 دانه  و تعداد ردیف دانه در بلال، منجر به بهبود عملکرد دانه در نسل­های پیشرفته خواهد شد. علاوه بر این، با توجه به وراثت پذیری خصوصی بالا برای صفت در صد چوب بلال (4/60 درصد)،  انتخاب در نسل­های اولیه برای کاهش درصد چوب بلال، تا حدی که منجر به کاهش معنی­دار وزن کلی بلال نشود، باعث افزایش شاخص برداشت بلال و در نتیجه بهبود عملکرد دانه ذرت خواهد شد.