ارزیابی محلول‌پاشی برگی الیسیتورهای زیستی بر تغییرات عملکردی، شاخص‌های فیزیولوژیکی و زیست شیمیایی رازیانه (Foeniculum vulgare)

سابقه و هدف: رازیانه یا بادیان سبز گیاهی از خانواده چتریان و جزء قدیمی‌ترین گیاهان دارویی ایران است که اندام‌های مختلف آن در صنایع داروسازی، آرایشی و طب سنتی مورد استقبال قرار گرفته است. کاربرد الیسیتورها سبب افزایش عملکرد و تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان دارویی می‌شود. با توجه به افزایش روز افزون تقاضا و اهمیت اقتصادی انواع متابولیت‌های گیاهی، بکارگیری الیسیتورهای زیستی در سیستم‌های کشاورزی پایدار در راستای بهبود کیفیت محصول و حداکثر بازده عملکرد و اسانس گیاهان دارویی بومی ایران ضروری بنظر می‌رسد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل در قالب طرح بلوک کاملاً تصادفی با 16 تیمار در 3 تکرار در سال 1395 اجرا گردید. در این بررسی، محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک و کیتوزان در سه مرحله رویشی، ابتدای گلدهی و زایشی با غلطت‌های مختلف توسط سمپاش پشتی انجام گرفت. ویژگی‌های ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد چترک در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، درصد و عملکرد اسانس، کلروفیل a، b، کاروتنوئید، آنتوسیانین، فلاونوئید، فنل، پراکسیداز و پلی‌فنل‌اکسیداز مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها: براساس نتایج بدست آمده افزایش هم‌زمان غلظت کیتوزان و اسید سالیسیلیک سبب افزایش تعداد چترک و چتر در بوته شد. بررسی مقادیر بدست آمده نشان داد بیشترین تعداد چتر در بوته از تیمار 5/1 میلی‌مولار سالیسیلیک اسید و 200 میلی-گرم در لیتر کیتوزان (A15) و کمترین مقدار آن از شاهد (A0) مشاهده شد. محلول‌پاشی کیتوزان و اسید سالیسیلیک بر وزن هزار دانه تاثیر معنی‌داری داشت، به‌طوریکه تیمار 5/1 میلی‌مولار سالیسیلیک اسید و 150 میلی‌گرم در لیتر کیتوزان (A14) وزن هزار دانه را 1/41 درصد نسبت به شاهد افزایش داد. بیشترین عملکرد دانه از تیمار A15 با میانگین 1/1025 کیلوگرم در هکتار و کمترین مقدار با میانگین 1/537 کیلوگرم در هکتار در تیمار شاهد مشاهده شد که کاهش 6/47 درصدی (488 کیلوگرم) نسبت به شاهد نشان داد. همچنین با افزایش سطح کیتوزان و اسید سالیسیلیک، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به طور معنی‌داری نسبت به شاهد افزایش یافت. بیشترین درصد (86/2) و عملکرد اسانس (9/28 کیلوگرم در هکتار) نیز در تیمار A14 مشاهده شد. عدم کاربرد الیسیتورها سبب کاهش معنی‌دار مقدار کاروتنوئید، آنتوسیانین و فلاونوئید شد. کاربرد 200 میلی‌گرم بر لیتر کیتوزان و 5/1 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک، میزان فنل، فعالیت آنزیم پراکسیداز و پلی‌فنل اکسیداز را بترتیب 3/76، 4/71 و 7/55 درصد نسبت به شاهد افزایش داد. نتایج نشان داد محلول‌پاشی کیتوزان و اسید سالیسیلیک از طریق افزایش رنگیزه-های فتوسنتزی و اسمولیت‌های محلول، همچنین محافظت در برابر خسارت نشت الکترولیتی توانایی گیاه رازیانه را بهبود بخشیده و از این طریق عملکرد دانه را افزایش داد. نتیجه‌گیری: با توجه به اینکه خشکی از ویژگی‌های بارز منطقه سیستان است، به نظر می‌رسد کاربرد تلفیقی الیسیتورهای زیستی در غلظت‌های 5/1 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک و 200 میلی‌گرم بر لیتر کیتوزان توانست موجب افزایش عملکرد، اجزای عملکرد و تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاه رازیانه گردد. لذا مصرف توام آن بصورت محلول‌پاشی در جهت توسعه کشت و کار رازیانه و جایگزین برای کود شیمیایی قابل توصیه است.