ارزیابی طرح‌های تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری گیلان از دیدگاه بهره برداران

طرح تجهیز و نوسازی شالیزاری، یکی از طرح‌های زیربنایی در بخش کشاورزی است. این طرح که در آن شالیزارهایی که به­طور سنتی کشت می‌شوند به­صورت مدرن درمی­آیند، به­طوررسمی از سال 1374در استان گیلان آغاز شد، آخرین گزارش موسسۀ تحقیقات برنج کشور نشان می‌دهد که تاکنون بیش از ۷۶000هکتار از شالیزارهای این استان تجهیز و نوسازی شده است. کشاورزان از بهره‌برداران این طرح هستند، از این رو دریافت نظر آنان در پرسشنامه­های هدفمند می­تواند به ارتقای کیفی طرح کمک کند. در این پژوهش، به­منظور تجزیه و تحلیل و ارزیابی دیدگاه­های کشاورزان ذی­نفع در طرح تجهیز و نوسازی، 455 پرسشنامه هریک با 50 سئوال، طی سال 1390 بین آنان توزیع شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشاورزان شاغل در این اراضی از نظر سنی در ردۀ مسن، از نظر سواد در ردۀ بی‌سواد، و از نظر سرانۀ مالکیت در ردۀ کشاورزان کم­زمین قرار دارند. حدود 60 درصد کشاورزان، نداشتن جاده برای تردد ماشین­آلات و 35 درصد از آنان مشکل آب را برای پذیرش طرح تجهیز عنوان کرده‌اند. حدود 50 درصد از کشاورزان در سال‌های اول و دوم پس از اجرای طرح در خصوص نحوۀ تأمین و توزیع آب مشکل داشتند که با اقداماتی نظیر حفر چاه­های کم­عمق و استفاده از آب زهکش­ها (به­ترتیب ۳۵ و ۳۰ درصد) این مشکل را حل کرده­اند به­طوری‌­که در سال‌های سوم به­بعد برای 35 درصد کشاورزان باقی مانده بود. در مورد مصرف آب در داخل مزرعه، بیش از 50 درصد کشاورزان در سال­های اول و دوم در مصرف آب داخل مزارع دارای مشکل بودند. مشکل مصرف آب در مزرعه پس از اجرای طرح تجهیز، ناشی از بزرگ شدن ابعاد کرت­ها و تغییر در زمان آبیاری، تغییر در دبی ورودی (هیدرومدول) و تنظیم عمق آب به­دلیل مشکل تسطیح سطوح بزرگ و مدیریت توزیع آب بوده است که با حل مشکلات تسطیح کرت‌های بزرگ و تطبیق کشاورزان با شرایط پس از اجرای پروژه، مشکل مصرف آب در مزرعه به 35 درصد تقلیل یافته است. پس از اجرای طرح تجهیز و نوسازی، حدود 50 درصد از کشاورزان داخل طرح از روش آبیاری تناوبی به­عنوان روش مناسب آبیاری در مزارع خود استفاده می­کنند. 62 درصد از کشاورزان اعلام داشته‌اند مقدار افزایش محصول پس از اجرای طرح نسبت به حالت قبل، حداکثر 300 کیلوگرم در هکتار بوده است. حدود 78 درصد بهره­برداران اعتقاد دارند که اجرای طرح تجهیز باعث سهولت برداشت محصول و خرمن­کوبی آن شده است. پس از اجرای طرح، موقعیت زمین حدود 76 درصد بهره­بردان جابه­جا شده است که تأثیری منفی بر رضایت بهره‌برداران داشته است. به­طور کلی یافته‌ها نشان می‌دهد که بیش از 75 درصد کشاورزان رضایت متوسط از اجرای طرح تجهیز و نوسازی دارند.