ارزیابی شکست بازار در انعکاس ناکارایی زیست‌محیطی (مطالعه موردی: بازار خودروهای متداول در ایران

امروزه نگرش بلندمدت و سیستمی به پایداری محیط‌زیست، به دغدغه سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان در سطوح جهانی، منطقه­ای، ملی و حتی محلی در کشورهای توسعه‌یافته، بدل شده است. هر چند چالش­های زیست­محیطی متعددی را می­توان برشمرد، اما دامنه گسترش و حساسیت دو چالش زیست­محیطی کم­آبی و آلودگی هوا، فراگیرتر از سایر چالش­هاست. توسعه شهرنشینی در کنار تغییر الگوی زندگی و تبدیل شدن اتومبیل از یک کالای لوکس به یک کالای ضروری در سبد مصرفی خانوارها و افزایش تقاضا برای فراورده­های نفتی، اهمیت توجه به عامل اصلی افزایش مصرف انرژی و منشأ ایجاد آلودگی – به ویژه در کلان­شهرها- را دوچندان می­نماید، هرچند موضوع حمایت از خودروهای تولید داخل، سبب شده تا دو مسئله محوری کارایی انرژی و کارایی زیست­محیطی به موضوعاتی حاشیه­ای و کم­اهمیت بدل شوند. آلودگی خودروها شامل دی­اکسید گوگرد، دی­اکسید نیتروژن، مونواکسید کربن، دی­اکسید کربن و هیدروکربن­های سوخته نشده است که می­تواند تأثیرات نامطلوبی بر سلامت انسان داشته باشد. این مهم سبب شده تا کشورهای توسعه­یافته، سیاست­های متعددی را برای کاهش این آلاینده­ها مورد استفاده قرار دهند که یکی از این سیاست­ها تمرکز بر ساخت خودروهایی است که از کارایی زیست­محیطی بالاتری برخوردارند. این پژوهش در نظر دارد تا در گام نخست با توجه به اطلاعات جمع­آوری شده از مراکز معاینه فنی تهران از ۱۹ خودروی مورد بررسی در بازار داخلی کشور در سال ۱۳۹۳، چند مدل مختلف برای محاسبه ناکارایی زیست­محیطی مؤلفه­ای و ناکارایی زیست­محیطی کل، طراحی و حل نماید. نتایج حاصل از کاربرد رهیافت تحلیل پوششی داده­ها در ارزیابی ناکارایی زیست­محیطی مؤلفه­ای نشان می­دهد که اتومبیل ام­وی­ام ۱۱۰ ناکاراترین خودرو از حیث تولید دی­اکسید کربن، اتومبیل پراید، ناکاراترین خودرو از حیث هیدروکربن­های سوخته نشده و اتومبیل روآ ناکاراترین خودرو از حیث مونوکسید کربن تولیدی بوده­اند. همچنین در ارزیابی ناکارایی زیست­محیطی کل، اتومبیل روآ، ناکاراترین و اتومبیل زانتیا کاراترین خودرو در بین خودروهای مورد بررسی در پژوهش بوده­اند.   Abstract Today the long run and systematic attitude  to environmental sustainability, is being the concern of policy makers and planers in world, regional, national and  local level in developed countries. Although a lot of environmental challenges can be outlined, but water scarce and air pollution are the most important challenges. Urban development  beside the life pattern changes and convert of automobile from one luxury goods  to essential goods in families consumption basket, caused improvement of oil products and is the most important source of air pollution in major cities. Automobile industries protection, causes the environmental pollutions to a less important subject. These pollutants include SO2, NOx, CO, CO2 and HC that can an unfavorable effects on health. In developed countries, a lot of policies are used to reducing pollutants. One of the usual policy is focus on producing the high environmental efficiency automobiles. This research uses the information of 19 ordinary cars in domestic market in 2014 (Iranian calendar 1393 shamsi). Some  models is designed and solved for computing the dimensional and total environmental efficiency of cars. The results with application of Data Envelopment Analysis (DEA) model show that MVM110, Pride and ROA have been the inefficient cars in production of CO2, HC and CO respectively. In evaluation of total environmental inefficiency, ROA is the most inefficient and Zantia is the most efficient car in case study.