ارزیابی تطبیقی روش‌های مکان‌یابی شهرهای جدید در ایران (دهه 60 تا 80)

هدف این مقاله ارزیابی روش‌های مکان‌یابی شهرهای جدید در سه دهه اخیر است. در این راستا تطبیقی بین انواع روش‌های شناخته‌شده در حوزة تصمیم‌گیری مسایل مکان‌یابی با روش‌های استفاده شده در مکان‌یابی شهرهای جدید در ایران انجام شده است که چگونگی تعیین حوزه‌های قابل قبول مکان شهر جدید، روش تعیین معیارهای انتخاب مکان، وزن‌دهی به معیارها و تعیین امتیاز نهایی هر گزینه محورهای اصلی مقایسه را تشکیل می‌دهند. نتایج حاصل از بررسی هشت نمونه مطالعات مکان‌یابی شهرهای جدید ایران، بیانگر نگرشی نسبتاً ساده‌انگارانه در مکان‌یابی شهرهای جدید است، به نحوی که روش‌های استفاده شده، در مکان‌یابی شهرها انطباق چندانی با روش‌های علمی متعارف مکان‌یابی ندارد. گرچه با گذشت زمان در فاصله دهه 60 تا 80 گرایش به کاربرد روش‌های علمی مکان‌یابی فزونی یافته با این حال دستاورد حوزه حرفه شهرسازی در این زمینه که یکی از پیچیده‌ترین تصمیم‌گیری‌های فضایی به‌شمار می‌رود ناچیز است و به نظر می‌رسد عوامل مدیریتی و سیاسی نقش بارزی در تعیین مکان شهرهای جدید را دارا بوده‌اند. نقد و ارزیابی شهرهای جدید می‌تواند از جنبه‌های گوناگون صورت پذیرد؛ ارزیابی ضرورت احداث شهرهای جدید به عنوان گزینه‌ای برای توسعه بی‌رویه کلان‌شهرها، ارتباط مکان استقرار این شهرها با مطالعات منطقه‌ای و آمایشی و یا سنجش میزان شناسایی جامعه هدف و همسانی آن با ساکنین کنونی شهرهای جدید. هدف این مقاله صرفاً ارزیابی فرایند و روش‌های مکان‌یابی شهرهای جدید است. به عبارت دیگر این مقاله می‌تواند به عنوان بخشی از رویکرد انتقادی به مبحث شهرهای جدید در ایران تلقی شود. فرضیه اصلی این تحقیق را می‌توان به صورت زیر ارایه کرد : "روش‌ها و مدل‌های علمی مکان‌یابی در گزینش مکان شهرهای جدید در کشور ما کاربرد محدودی داشته که در مواردی نیز ارزیابی‌های کیفی (بدون اتکا به روش‌های علمی) منجر به مداخله سلایق و سیاست‌های خاصی در تعیین مکان شده است. در اغلب این مطالعات فرایند علمی و تحلیلی مکان‌یابی آشکار نیست و به نظر می‌رسد فرایند مکان‌یابی توجیهی برای مکانی از پیش تعیین‌شده است".