«ادویه جدیده» در آثار دارویی عقیلی خراسانی

«ادویه جدیده» اصطلاحی است که عقیلی خراسانی در وصف تعدادی از مفردات کتاب‌های دارویی خود به کار برده است. وی این اصطلاح را به داروهایی اطلاق نموده است که در طب سنّتی سابقه‌ی مصرف نداشته و از خارج وارد می‌شدهاند. پژوهش پیرامون «ادویه جدیده» اگرچه دارای ارزش تاریخی است (مثلاً چگونگی تجارت داروها در گذشته)، در عین حال نشان دهنده‌ی رویکرد اطبای سنّتی در مواجهه با پزشکی و داروسازی غربی نیز می‌باشد. در این پژوهش، اصطلاح «ادویه جدیده» در دو کتاب دارویی عقیلی خراسانی «مخزن الادویه و قرابادین کبیر» جستجو شد و سپس نام علمی، طبیعت، منبع تهیه و بخش مورد استفاده‌ی گیاه یا حیوان در تهیه‌ی دارو مورد بررسی قرار گرفت. 27 دارو ذیل عنوان «ادویه جدیده» یافت گردید که برای 16 مورد از آن‌ها تعیین نام علمی میسر شد. طبیعت اکثر این داروها گرم و خشک تعیین شدهاند و در چند مورد نیز بین اطبای سنّتی اختلاف نظر وجود داشته است. تعیین طبیعت این داروها بیشتر با تکیه بر مورد مصرفشان در سیستم‌های درمانی خارجی بوده و البته از روش‌های متداول طب سنّتی یعنی قیاس و تجربه نیز استفاده شده است. منبع تهیه‌ی 7 مفرده، ارض جدید (آمریکا)؛ 6 مفرده، زیربادات (نزدیک ونزوئلای امروزی) و بقیه چین و بعضی بلاد دیگر بوده است. این تحقیق نشان می‌دهد استفاده از داروهای دیگر سیستم‌های درمانی در کنار داروهای طب سنّتی ایران برای عقیلی خراسانی امری قابل پذیرش بوده است. تلاش برای تعیین طبیعت این داروها نشان دهنده‌ی امکان هماهنگ‌سازی این داروها با سیستم دارویی و درمانی طب سنّتی بوده است. با توجه به شرایط مشابهی که امروزه طب سنّتی در مواجهه با پزشکی نوین دارد، پیشنهاد می‌شود با بررسی مزاج داروهای جدید و بررسی مکانیسمهای سنّتی اثربخشی آن‌ها، امکان تلفیق و استفاده‌ی همزمان طب سنّتی با سیستم‌های نوین درمانی بررسی شود.