آلودگی و گونه سازی فلزات سنگین در رسوبات بستر رودخانه سیاهرود (منطقه قائم‌شهر - استان مازندران)

هدف از این مطالعه بررسی تغییرات غلظت فلزات سنگین، ارزیابی شدت آلودگی و تعیین گونه‌های ژئوشیمیایی غالب فلزات در رسوبات بستر رودخانه سیاهرود در استان مازندران است. برای این منظور در طول این رودخانه و از محل سرچشمه تا محل تخلیه آن به دریای خزر تعداد 15 نمونه رسوب برداشت گردید. ضمن اندازه‌گیری غلظت کل فلزات (Pb, Zn, Cu, Cr, Ni, As, Cd) و برخی خواص فیزیکوشیمیایی (pH، درصد ماده آلی و درصد رس) نمونه‌های رسوب، فازهای ژئوشیمیایی فلزات موجود در آنها نیز با استفاده از روش استخراج ترتیبی 4 مرحله‌ای تعیین گردید. نتایج به دست آمده به طور کلی نشان داد که تغییرات غلظت بیشتر فلزات در طول رودخانه روندی غیریکنواخت داشته که علت آن آلاینده‌ها به ویژه در نقاط نزدیک به مناطق شهری و ایستگاه‌های آخر نمونه‌برداری و همچنین تأثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی رسوب از جمله محتوای ماده آلی و درصد رس بر غلظت فلزات است. ارزیابی شدت آلودگی با محاسبه ضریب زمین‌انباشت نیز آشکار ساخت که رسوبات رودخانه سیاهرود نسبت به سرب و کادمیم آلودگی متوسط و نسبت به سایر فلزات آلودگی کم نشان می‌دهند. ضمناً دو فلز اول (سرب و کادمیم) با هیچ یک از پارامترهای فیزیکوشیمیایی رسوب رابطه آماری معنادار نشان نمی‌دهند درحالیکه فلزات دیگر با درصد رس و درصد ماده آلی رسوبات رابطه معنی‌داری نشان می‌دهند. نتایج حاصل از آنالیز استخراج ترتیبی نشان داد که بیش از 50 % از غلظت کل دو فلز سرب و کادمیم در فاز اول (تبادل پذیرF1) و سایر فلزات (روی و نیکل) عمدتاً در فاز بازماندی خاک تجمع یافته‌اند. این مسئله مبین آن است که دو فلز Pb و Cd عمدتاً بر اثر فعالیت‌های انسانی در رسوبات بستر رودخانه سیاهرود تجمع یافته‌اند در حالیکه عوامل طبیعی (زمین زاد) را می‌توان به عنوان عامل اصلی تجمع دو فلز روی و نیکل در بخش سیلیکات‌های رسوبات بستر رودخانه سیاهرود به حساب آورد.