آسیب‎شناسی مهندسی مالی اسلامی رایج در راستای طراحی نظام مالی اسلامی

مهندسی مالی رایج مجموعه علوم یا فنونی است که به دنبال پیدا کردن روش‎های نوین و مؤثر برای تأمین بهینه مالی، در قالب مبانی، اهداف و چارچوب‎های نهادی حاکم بر اقتصاد لیبرال است. مسئله اصلی این است که آیا می‎توان با شبیه‎سازی به راهبردها و الگوهای سازگار با اهداف نظام مالی اسلامی دست یافت؟ در این مقاله برای رسیدن به پاسخ ابتدا به بیان سیر تاریخی و تحلیل رویکردهای مالی اسلامی پرداخته شد. رویکرد غالب مالی اسلامی رایج روش انفعالی (تطبیق، شبیه‎سازی و تصحیح) است که نقطه مشترک آن تأکید بر بازسازی دستاوردهای نهایی‎گرایی در اقتصاد مالی رایج است. پژوهش‎ها در این سطح با در خدمت‎گیری دستگاه فقه، فاقد روش‎شناسی خاص برای دستیابی به اهداف مالی اسلامی هستند. در بررسی انجام شده افزون بر مشکل عدم وحدت نظر در موضوعات مالی، رویکرد انفعالی با آسیب‎های عدم وحدت نظر، تطبیق‎دهندگی، استفاده گسترده از حیل، پیچیده‎سازی و ناهمخوانی با اهداف همراه است که در مجموع موجب بی‎خاصیت‎نمایی ضوابط قراردادها و وجود فلسفه تحریم ربا و سایر ضوابط مسلم در باب معاملات شده است. این رویکرد به طعن مخالفان و عدم تمایز واقعی نظام مالی ابداعی با رایج منجر شد. پیشنهاد می‎شود در گام نخست با رویکرد نظام‎ساز و اندیشه اعتدال فقه، به کشف ضابطه‎های اقتصاد مالی از منافع فقه و اخلاق پرداخت و در چارچوب آن و متناسب با اهداف ساختار نظام مالی اسلامی در جهت رفع نیازهای مالی واقعی طراحی شود.